1. Suvning asosiy tabiiy va kimyoviy xossalari. Xo’jalikdagi ahamiyati. Okean suvlarining tarkibi

Reja:

1.Suvning asosiy tabiiy va kimyoviy xossalari.

2. Xo’jalikdagi ahamiyati.

3. Okean suvlarining tarkibi.

1.Tabiatdani kimyoviy toza suv deyarli uchramaydi, uni faqat laboratoriya sharoitida hosil qilish mumkin. Bunday suv rangsiz va hidsiz bo’lib, o’ta bemaza bo’ladi. Tabiatdagi suv tarkibida ma‘lum miqdorda erigan suv va lqiziq moddalar bo’ladi. Suv vodorod bilan kislorodning eng oddiy birikmalaridan (112O) iborat bo’lib, o’ziga xo sbir qancha xossalarga egadir, buxossalar suvning tuzilish xususiyatlari bilan aniqlanib u esa o’z navbatida suv molekulasining qanday birikkanligiga bog’liqdir. Suv molekulasida og’irlik boyicha 11,11%i vodorod va 88,89% i kislorod bo’lib 2 atom vodorod va bir atom kisloroddan iborat bo’ladi. Molekula teng tomonli uchburchak ko’rinishda bo’lib, uning 105 cho’qqisida kislorod atomi, asosida esa 1 tadan vodorod atomi joylashgan.

Suvdagi barcha molekulalar ham bir xil atom og’irligiga ega bo’lmaydi. Odatda suv molekulalarining atom og’irligi 18 ga teng bo’lsa, ba‘zilariniki 19,20,21 hatto 22 ga teng bo’ladi. Bunga sabab atom og’irligi 16 ga teng bo’lgan kisloroddan tashqari atom birligi 18 va 19 li (atom birligisiz kislorod atomlari va atom og’irligi bir bo’lgan vodoroddan tashqari birligi 2 va 3 vodorod atomlari ham bo’ladi. Shunday bir xil elementning og’irroq atomlari izotoplar deyiladi.

Murakkab tajribalar natijasida laboratoriya sharoiti tarkibida vodorod va kislorod izotoplari bo’lgan suv yaratilgan, bunday suv og’ir suv deyiladi. Bu suv oddiy suvdan farqliroq tabiiy xususiyatlarga ega bo’ladi. Toza havodagi tarkibida N22 O16 bo’lgan og’ir suv 200S haroratda 1,1056 zichlikka (odatdagichi 0,9982), muzlash harorati -3,80S, qaynash harorati 101,420S bo’ladi. Bunday og’ir suvda baliq qisqa vaqt ham yashay olmaydi. Bug’simon ko’rinishdagi suv asosan N2O ifodasiga ega bo’lgan oddiy molekulalardan iborat bo’ladi. Oddiy boshqa molekulalar bilan birlashmagan N2O molekula gidrol deb ataladi. Ikki oddiy molekulalar birlashgan birikma (N2O)2 digidrol deb, uch molekulasi ((N2O)3 esa trigidrod deyiladi. Suv suyuq holatida gidrol, digidrol va trigidrol qorishmasidan iborat bo’ladi. Suvning harorati o’zgarishi bilan oddiy va birikmalarga birlashgan molekulalar nisbati ham o’zgarib turadi. Masalan: muz asosan trigidrol molekulalaridan iborat bo’ladi. Suv xossasidagi ba‘zi anomal o’zgarishlar muzning shunday strukturasi bilan bog’liqdir.

Suvning zichligi deb hajm birligidagi suv massasiga aytiladi. Suv 40S haroratda eng katta zichlikka ega, undan ko’p va kam haroratlarda esa zichlik kamayadi. Muzning zichligi suvnikidan kamdir. Demak, muz yengilligi tufayli suv yuzasida cho’may turadi va issiq sovuqni yomon o’tkazishi tufayli esa o’zidan pastki qismlaridagi suvning muzlashiga yo’l qoymaydi. Bu esa suvdagi tirik organizmlarni qirilib ketishdan saqlaydi. Suv ko’pgina xossalari bilan boshqa qattiq va suyuq moddalardan farq qiladi. U yengil harakatchan suyuqlik bo’lib, o’zi qoyilgan jismning shaklini erkin qalib qiladi. Suv qisilish ta‘sirida katta qarshilik ko’rsatib, yuqori bosimga chidab, o’z hajmini deyarli kam o’zgartiradi. Tabiiy suv, unda boshqa eritmalar kam bo’lsa yupqa qatlamlarda rangsiz tusda qalin qatlamlarda esa havorang – kl tusda bo’ladi. Toza eritmasiz suv elektr tokini deyarli o’tkazmaydi.

Distillangan suvning muzlash harorati O0S, qaynash harorati 1000S (normal atmosfera bosimi 760 mm da) deb qabul qilingan. Suvning muzlash va qaynash harorati uning sho’rligi va atmosfera bosimiga bog’liq. Suvning sho’rligi ortishi bilan uning muzlash harorati pasayib, qaynash harorati esa ortadi. Masalan, dengiz suvi 20S da muzlaydi. Suvning solishtirma issiqlik sig’imi deb, 1 gramm massali suvning 1 S da isitish uchun talab qilinadigan issiqlik miqdoriga aytiladi. Suvning solishtirma issiqlik sig’imi 1,0 kal/g gard ga teng bo’lib, boshqa suyuq moddalar va qattiq jismlarnikidan yuqoridir. Masalan: muzning solishtirma issiqlik sig’imi