2-mavzu. Intellektual boshqaruv tizimlari. Reja: Sun’iy intellect

Foydalanuvchining interfeysi.
Foydalanuvchi ekspert tizimiga buyruq va axborot kiritish 
hamda uning buyrug‘i orqali chiqadigan axborotni olish uchun foydalaniladi. Komanda 
(buyruq)lar o‘z ichiga bilimlarni qayta ishlash jarayoni boshqarmaydigan parametrlarini oladi. 
Axborot odatda ma’lum bir tanaffuslar bilan beriladigan qiymat, ahamiyat shaklida beriladi.
Foydalanuvchi axborotni kiritishning to‘rtta uslubidan foydalanishi mumkin: menyu, 
buyruq (komanda), tabiiy til, shaxsiy interfeys.
Foydalanuvchi
 
Foydalanuvchinin
g interfeysi 
Interpretator 
Muammoli 
Bilimlar 
Tizimni yaratish 
moduli 
Bilim bo’yicha 
ekspertva 

---

Ekspert tizimining texnologiyasi chiqadigan axborot sifatida nafaqat qarorni, shuningdek 
zarur tushuntirishni olish imkoniyatini ham ko‘rib chiqadi.
Odatda ikki xil tushuntirish farqlab ko‘rsatiladi. YA’ni: 
•
so‘rov bo‘yicha beriladigan tushuntirish. Bunda foydalanuvchi har qanday paytda ekspert 
tizimidan o‘z xatti-harakatlarini izohlashni talab etishi mumkin; 
•
muammolarni hal etishdan olgan tushuntirish. Foydalanuvchi echimni olgandan so‘ng, u 
qanday olingani to‘g‘risida izoh talab qilishi mumkin. Tizim esa masalani echishdagi har bir 
qadamini tushuntirib berishi kerak.
To‘g‘ri, ekspert tizimi bilan ishlash texnologiyasi oddiy emas. Mazkur tizimlarning 
foydalanish interfeysi do‘stona munosabatda bo‘ladi. YA’ni u siz bilan «suhbatlashish» 
chog‘ida qiyinchiliklar tug‘dirmaydi.
Bilimlar bazalari.
Ular muammoli sohalarni, shuningdek, faktlar oralig‘idagi mantiqiy 
bog‘liqni bayon etadi. Bazada markaziy o‘rinni qoidalar egallagan. +oida muayyan bir sharoitda 
nima qilish kerakligini belgilaydi va u ikki qismdan iborat bo‘ladi: 
Birinchisi, bajarilishi mumkin bo‘lgan yoki bo‘lmagan shart-sharoit. Ikkinchisi, agar 
sharoit bajariladigan bo‘lsa, amalga oshirilish kerak bo‘lgan xatti-harakat.
Ekspert tizimida foydalaniladigan barcha qoidalar tizimini tashkil etadi. Bu tizim oddiy 
tizimga qiyoslaganda ham bir necha minglab qoidalarni o‘z ichiga oladi.
Barcha bilim turlari, predmet sohasi xususiyati va loyihaning (bilim bo‘yicha 
mutaxassisning) malakasiga bog‘liq holda u yoki bu darajada o‘xshashlik bilan bir yoki bir necha 
semantik modellar yordamida ifodalanishi mumkin.
Interpretator. 
Bu ekspert tizimining bir qismi bo‘lib, bazadagi bilimlarni ma’lum bir 
tartibda qayta ishlaydi. Interpretatorning ish texnologiyasi qoidalar majmuining ketma-ketligini 
ko‘rib chiqishga olib boradi. Agar qoidadagi shartlarga rioya etilsa, ma’lum xatti-harakatlar 
bajarilsa foydalanuvchiga ham uning muammolarini echish variantlari taqdim etiladi. 
Bundan tashqari ko‘pgina ekspert tizimlarida quyidagi qo‘shimcha bloklar kiritiladi: 
ma’lumotlar bazalari, hisob-kitob bloki, ma’lumotlarni kiritish va tuzatish bloki.
Hisob-kitob bloki boshqaruv qarorlarini qabul qilish bilan bog‘liq holatlarda zarur bo‘ladi. 
Ayni paytda reja, jismoniy, hisob-kitob, hisobot va boshqa doimiy hamda tezkor ko‘rsatkichlarni 
o‘z ichiga olgan ma’lumotlar bazalari muhim rol o‘ynaydi. Ma’lumotlarni kiritish va tuzatish 
blokidan ma’lumotlar bazasidagi joriy o‘zgarishlarni tezkor va o‘z vaqtida aks ettirish uchun 
foydalaniladi.