Hisoblash texnikasi paydo bo‘lishidan boshlab, kompyuterlar orasida ma’lumotlar uzatish bo‘lgan. Bu orqali har bir aloxida kompyuterni birgalikda ishlashini tashkil etish, bir masalani bir nechta kompyuterlar yordamida yechish, har bir kompyuterni birorta funksiyani bajarishga maxsuslashtirish, resurslardan birgalikda foydalanish va boshqa ko‘p muammolarni yechish imkonini yaratadi.
Hududiy joylashuviga qarab kompyuter tarmoqlarini uchta asosiy turkumga ajratish mumkin :
- Global tarmoqlar ( WAN -Wide Area Network )
- Mintaqaviy tarmoqlar ( MAN -Metropolitan Area Network )
- Lokal tarmoqlar ( LAN -Lokal Area Network )
Lokal tarmoqlar ( LAN -Lokal Area Network )
Agar tarmoqning abonentlari bir-biridan uncha katta bo’lmagan masofalarda (10-15 km gacha) joylashgan bo’lsa, u holda bu tarmoq lokal tarmoq deb ataladi. Lokal tarmoq uncha katta bo’lmagan hudud oralig’ida joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Hozirgi vaqtda lokal hisoblash tarmog’i abonentlarining hududiy sochilib ketishiga aniq bir cheklanishlar mavjud emas. Odatda bunday tarmoq aniq bir ob’ektga bog’langan bo’ladi. Lokal tarmoq sinfiga alohida korxonalar, firmalar, banklar, ofislarning va x.k. tarmoqlari misol bo’la oladi.
Global va Mintaqaviy tarmoqlar
Mintaqaviy tarmoq - Mamlakat, shahar, va viloyatlar darajasida kompyuterlarini va lokal tarmoqlarni maxsus aloqa yoki telekommunikatsiya kanallari orqali o‘zaro bog‘lagan tarmoqdir. Odatda hududiy mintaqaviy tarmoq abonentlari orasidagi masofa o’nlab, yuzlab kilometrni tashkil etadi.
Global tarmoqlar - bir-biridan sezilarli uzoq masofada joylashgan, ko’pincha turli mamlakatlarda yoki har xil qitalarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Bunday tarmoqning abonentlari orasidagi aloqa tarmoq(liniya)lari, radioaloqa tizimi va xattoki sputnikli aloqa asosida amalga oshirilishi mumkin.
Topologiya-kompyuterlar yoki tarmoq tugunlarining aloqa kanallari bilan bir-biri bilan bog'lanish sxemasidir.
Topologiya-kompyuterlar yoki tarmoq tugunlarining aloqa kanallari bilan bir-biri bilan bog'lanish sxemasidir.
Qurilish geometriyasi (topologiyasi) bo’yicha AHT lar quyidagicha bo’lishi mumkin:
shinali (chiziqli);
ilmoqli (xalqali);
radialli(yulduzsimon);
aralash (yulduz-shina);
ierarxiya (daraxtsimon);
Daraxtsimon topologiya
Daraxtsimon topologiya - bir necha yulduzlarning kombinatsiyasi hisoblanadi. Ushbu topologiya passiv yoki faol kommutatorlarni to'g'ridan-to'g'ri ulashni ta'minlaydi. Daraxt-har bir yuqori darajadagi tugunni yulduzlarning birlashmasidan tashkil etuvchi, past darajadagi yulduz shaklidagi tugunlar bilan bog'langan tarmoqlarning topologiyasi. Bundan tashqari, daraxt ierarxik yulduz deb ataladi. Daraxt nomi grafik nazariyasidan kelib chiqqan. Daraxtning birinchi tuguni ildiz deb ataladi.
Daraxtlar faol va passiv bo'lishi mumkin. Faol daraxtlarda kompyuterlar tugun sifatida ishlatiladi, passiv daraxtlar esa kommutatorlarda ishlatiladi. Topologiya ko'pincha mahalliy tarmoqlarni kichik hajmdagi qurilmalar bilan o'rnatish uchun asosan korporativ kommutatorlarni yaratishda ishlatiladi.
Afzalliklari
Moslashuvchanlik. Daraxt topologiyasiga osongina yangi tugunlarni (kompyuterlarni) qo'shishingiz mumkin. Bu, aslida, bir vaqtning o'zida tarmoqqa bir nechta kompyuterni qo'shish imkonini beradi.
Oddiy markazlashtirilgan monitoring. Ushbu konfiguratsiya foydalanuvchilarga katta tarmoqni osongina boshqarish imkonini beradi. Bundan tashqari, uni qayta qurish juda oson.
Masshtablilik. Bu juda keng miqyosli, chunki oxirgi tugunlar yangi tugunlardan bir nechta ulanishlarni to'plashi mumkin. Har bir yangi ulanish potentsial ulanishlar sonini ko'paytiradi.
Oddiy “nuqta-nuqta” aloqasi. Har bir oraliq tugundagi Markaziy markazga “nuqta-nuqta” aloqasi shina topologiyasidagi tugunga mos keladi.
Kirish. Daraxt topologiyasi katta tarmoq bo'lgani uchun, barcha kompyuterlar tarmoqqa yaxshi kirish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu, aslida, bir nechta kompyuterni bitta daraxtga ulashning eng samarali usuli hisoblanadi.
Kirish. Daraxt topologiyasi katta tarmoq bo'lgani uchun, barcha kompyuterlar tarmoqqa yaxshi kirish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu, aslida, bir nechta kompyuterni bitta daraxtga ulashning eng samarali usuli hisoblanadi.
Ishonchlilik. Daraxt topologiyasida, agar ulardan biri zarar ko'rgan bo'lsa, boshqa ierarxik tarmoqlarga ta'sir qilmaydi. Bu juda ishonchli va samarali hisoblanadi.
Identifikatsiya. Daraxt konfiguratsiyasi tufayli muayyan tizimni aniqlash va katta tarmoqqa ulanish juda oson.
Axborot almashish. Katta korporatsiyalar uchun juda qulay bo'lgan yirik tarmoq orqali ma'lumot almashish imkonini beradi.
Bir nechta serverlardan foydalanish imkonini beradi. Daraxtning topologiyasi ham foydalanuvchilarga bir nechta serverlarga ulanish imkonini beradi. Bu, aslida, uni kengaytirishi va bir vaqtning o'zida ko'plab kompyuterlarni joylashtirishi mumkin.
Trafikni tejash. Daraxt topologiyasi bir nechta serverlarni o'z ichiga olganligi sababli, tarmoqdagi kompyuterlar sonidan qat'i nazar, trafikni sezilarli darajada tejashga yordam beradi.
Kamchiliklari
Agar butun tarmoqning asosiy qismi ishdan chiqqan bo'lsa, uning alohida qismlari bir-biri bilan muloqot qila olmaydi.
Daraxt topologiyasida bir nechta ulanish nuqtalari mavjudligi sababli, albatta, ko'p sonli uzun kabellar kerak bo'ladi va bu juda qimmat.
O'rnatishdagi qiyinchiliklar. Ba'zan bunday topologiyani sozlash juda qiyin. Birinchidan, odatda, katta tarmoq ko'plab ulanishlarni nazarda tutadi, ikkinchidan, haqiqiy hayotdagi ulanish tuzilishi juda chalkash bo'lishi mumkin va har doim ham sxema bilan mos kelmaydi.
Tarmoq uzunligini kengaytirish uchun yuqori sifatli kabellardan foydalanish kerak bo'ladi, aks holda signal o'tmaydi.
Xizmat. Shu kabi tuzilmalar doimiy monitoring va parvarishlarga muhtoj. Buning sababi shundaki, ko'plab ulanish nuqtalari muayyan tugunning nisbatan muntazam ravishda ishlamay qolishini anglatadi.
