2-mavzu. Intellektual boshqaruv tizimlari. Reja: Sun’iy intellect

 
2.Ekspert, foydalanuvchining interfeysi, interpretator 
Ekspert – bu muayyan predmet sohasida samarali echim topa oluvchi mutaxassis.
Bilimlarni o‘zlashtirish bloki ma’lumotlar bazasining to‘planishini, bilim va ma’lumotlar 
modifikatsiyasi bosqichini aks ettiradi. Bilimlar bazasining fikrlash darajasidagi yuqori sifatli 
tajribadan foydalanish imkoniyatini aks ettiradi.
Mantiqiy xulosalar bloki qoidalarni faktlar 
bilan qiyoslagan holda xulosalar mantiqini yuzaga keltiradi. Unchalik ishonchli bo‘lmagan 
ma’lumotlar bilan ishlash chog‘ida noaniq mantiq, zaif ishonch yuzaga keladi. 
Tushuntirish (izohlash) bloki foydalanuvchining texnologiyada bilimlar bazasidan 
foydalanish ketma-ketligini aks ettiradi va «nima uchun?» degan savolga javob beruvchi 
xulosaga keladi.Hozirgi vaqtda bilimlar bazasining joriy etilishi kasbiy bilimlarning 
to‘planish sur’ati bilan belgilanadi.
Kasbiy faoliyatning shakllantiruvchi, ya’ni EHM bazasida avtomatlashtiradigan qismi - bu 
inson tomonidan to‘plangan bilimlarning uncha katta bo‘lmagan qismidir. To‘plangan 
bilimlarning kattagina qatlamini yakka tartibda yig‘iladigan bilimlar tashkil etadi.
Bilimlarni strukturalashtirish yoki rasmiylashtirish bilimlarni taqdim etishning turli 
usullariga asoslangan. Zamonaviy axborot tizimlarida eng ko‘p faktlar va qoidalar usulidan 
foydalaniladi. Ular ayrim predmet sohalaridagi jarayonlarni bayon etishning tabiiy usulini bayon 
etadi. 
+oidalar odatda tavsiya, ko‘rsatma, strategiyalarni taqdim etishning formal (rasmiyatchilik) 
usulini ta’minlaydi. Ular agar predmet bilimlari biror sohadagi masalani echish bo‘yicha 
to‘plangan amaliy tasavvurlardan paydo bo‘lgandagina to‘g‘ri keladi. +oidalar ko‘pincha «Agar 
bu...» xilidagi tasdiq ko‘rinishda ifodalanadi. Bilimlar bazasida predmet sohasini bayon etish 
ma’lumotlarni tashkil etish va taqdim etish, vazifalarni shakllantirish, qayta shakllantirish va 
echish usullarini ishlab chiqishni nazarda tutadi. Predmet sohasi tushunchasi(ob’ektlari) ramzlar 
yordamida tasavvur qilinadi. Masalan, bu ramz bank tizimi uchun mijoz, jamg‘arma vositasi, 
operatsiya, vazifa va shu kabilar bo‘lishi mumkin. Tushunchalarni manipulyasiya qilish uchun 

---

munosabatlar aniqlanadi, turli strategiyalar (mantiqiy yoki tajriba natijasida olingan) qo‘llaniladi. 
Bilimlarni taqdim etish, ularni tarkiblashtirish tushunchalarni, murakkab, oddiy bo‘lmagan 
vazifalarni nazarda tutadi. SHuning uchun qoidalar ham bilimlar bazasida murakkab yoki ko‘p 
miqdorda va hajmda bo‘ladi.
Ekspert tizimlari shunday ishlab chiqiladiki, bunda echim tanlash mantiqini asoslash va 
o‘rgatish hisobga olinadi. Ko‘pgina ekspert tizimlarida tushuntirish (izohlash) mexanizmi 
bo‘ladi. Mazkur mexanizm qanday qilib tizim ushbu qarorga kelganini tushuntirish uchun zarur 
bo‘lgan bilimlardan foydalanadi. Bunda ekspert tizimini qo‘llash, undan foydalanish va harakat 
chegarasini aniqlash juda muhimdir.
Axborot texnologiyasining ekspert tizimida foydalaniladigan asosiy komponentlari 
(tarkibiy qismlari) quyidagilar: foydalanuvchining interfeysi, bilimlar bazasi, interpretator, 
tizimni yaratish moduli (1.3 -chizma). 
1.
instruksiya va axborot 
2.
qaror va ta’minot
3.
bilim
1.3-chizma. Ekspert tizimlarining axborot texnologiyalari
asosiy komponentlari