2-Mavzu: Hujayra. Hujayra memdranasi va undagi o’zgarishlar. Embriologiya elementlari. To‘qimalar tuzilishi va vazifasi

Embriologiya elementlari

Odam embrionining rivojlanishi tuxum yo'li yoki bachadonda boshlanadi va ketma-ket kelib, bir-biridan keskin farq qilmaydigan beshtadavrga shartli ravishda bo'linadi: urug'Ianish (otalanish) va zigota hosil bo'lishi; maydalanish; gastrulatsiya; embrion tanasi va asosiy to'qimahamda organlar murtaklarining alohidalanishi urug‘lanish va zigota hosil bo‘lishi. Odamning rivojlanishi urug'lanish paytidan, ya’ni ayol va erkak jinsiy hujayralari qo'shilishidan boshlanadi. Urug'lanish bo'lishidan awal yetilmagan jinsiy hujayralaryetuk jinsiy hujayralarga aylanib olishi kerak. Yetilmagan jinsiy hujayralarbiologik jihatdan bir qancha chuqur va muhim o'zgarishga uchraydi (yadrosi qaytadan tuziladi, xromosomalarning soni kamayadi va hokazo), shuning natijasida ular yetuk jinsiy hujayralarga aylanib qoladi. Moyakdarda bir talay yetuk erkak jinsiy hujayralari — spermatozoidlar hosil boladi(spermatogenez), tuxumdonlarda yetuk ayol jinsiy hujayrasi — tuxum yuzaga keladi (ovogenez). Mana shu hujayralar tuxum yo'lida bir-irigaqo'shiladi, spermatozoid shu joyda tuxumga kiradi. Bular bir-biri bilan qo‘shilar ekan,rivojlanishning engboshlang'ich bosqichidagi yangi organizmni hosil qiladi, zigota deb shuni . Urug'lanishdan keyin darhol zigota maydalanish bosqichiga kiradi.

Maydalanish. Bu bosqich zigotaning blastomerlar deb ataladiganikkita hujayraga bolinishidan boshlanadi. Bir-biridan ajralib ketmaydiganblastomerlarning yana bo'linishi ularning shar shaklida bo'ladigankompleksi (morula) hosil boMishiga olib keladi.So'ngra morulaning ichidabo'shliq vujudga keladi va blastula deb ataladigan narsa hosil boMadi.Blastula devori (blastoderma) bir yoki bir necha qavat hujayralar(blastomerlar)dan iborat boladi, bular birlamchi tana bo'shlig'ini o'rab turadi. Blastomerlarning ba’zilari to'dalashib, tuguncha — embrioblastgaaylanadi, boshqalari esa yuzasini o'rab olib, trofoblast hosilqiladi.

Gastrulatsiya. Gastrulatsiya mohiyat e’tibori bilan birqavatli embrionning (pusht, blastulaning) uch avatli pusht — gastrulaga aylanishidan iboratdir. Mana shunday o'zgarishning eng oddiy turini lansetnikda (xordalilarda) kuzatsa boladi. Gastrulatsiyaning usullaridan biriinvaginatsiya (ichga tortilishdir). Invaginatsiya mohiyat e’tibori bilan shundan iboratki, blastulaning bitta yarim shari tortilib ikkinchisining ichiga kiradi, buning natijasida shar o'miga qo'sh qavat devorli kosaga o'xshagan narsa hosil bo ladi. ashqi qavati tashqi embrion varag'I (birlamchi ektoderma), ichki qavati esa ichki embrion varag'i (birlamchi entoderma) deb ataladi Keyinchalik ekto- va entoderma orasida o'rta embrion varag'i — birlamchi mezoderma vujudga keladi.Odamda gastrulatsiyaning ikkita bosqichi tafovut etiladi: birinchi bosqichida (8-kuni) embrioblastning bir qismi amnion yoki amniotik pufakcha deb ataladigan narsaga aylanadi.