2-Mavzu: Hujayra. Hujayra memdranasi va undagi o’zgarishlar. Embriologiya elementlari. To‘qimalar tuzilishi va vazifasi

Ko’ndalang-targ’il mushak. U cho’ziq tortgan, silindirsimon tanadan iborat bo’lib, uzunligi yirik mushaklarda 10sm va bundan ko’ra ko’proqqa boradi. Diametri 12mkm dan 70 mkm gacha keladi. Mushak tolasi simplastdir. Tashqi tomondan u parda – sarkolemma bilan qoplangan, sitoplazmasi esa sarkoplazma deb ataladi. Mushak tolasining sarkoplazmasida ko’plab yadrolar bo’ladi.

Asab to’qimasi o’ziga xos, ya’ni spetsifik faoliyatni ado etadigan asab hujayayralari va himoya, trofik hamda tayanch faoliyatlarini bajarib boradigan neyrogliyadan tashkil topgandir. Asab hujayrasi yoki neyron ta’surotlarni idora etish, qo’zg’alish holatiga kelish va bu qo’g’alishni organizmning boshqa hujayralariga o’tqazish hususiyatiga ega. Shu tufayli a’zo va to’qimalar bir-biri bilan aloqada bo’lib, organizmning barcha faoliyatini idora etib boradi va atrofdagi muhitga moslanib oladi. Asab to’qimasi ektodermadan kelib chiqadi.Asab hujayralari. Bu hujayralar xar-hil shakl va kattalikda bo’lib, tanasi va o’simtalariga ega. Neyronlar tanasining diametri 6mkm dan to 130 mkm gacha boradi. Organizmning turli sohalariga qo’zg’alish neyronlarning o’simtalari bo’ylab o’tadigan bo’lgani uchun o’simtalarning uzunligi ham xar-hil bo’ladi va bir necha mikrondan tortib, to 1-1,5m gacha boradi. Asb hujayrasining o’simtalari ikki xil bo’ladi: neyritlar yoki aksonlar va dendritlar. Neyritlar yoki aksonlar hujayra tanasidan chiqib, asb impulse tarqalib borishiga hizmat qilsa, dendritlar asab impulsini asab hujayrasi tanasiga yetkazib beradi. Asab hujayrasi dendritlarining soni xar-hil va ular odatda tarmoqlangan bo’ladi. Bir qancha hollarda dendritlarning periferik uchida idrok etuvchi maxsus apparatlar bo’ladi. Sezuvchi asab oxirlari, retseptorlar deb shularga . O’simtalarining soniga qarab asab hujayralari uch turga bo’linadi: unipolyar – bitta o’simtali hujayralar, bipolyar – ikkita o’simtali hujayralar va multipolyar – uchta va undan ko’ra ko’proq o’simtalari bo’ladigan hujayralar.