2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

 
Fotosintezning SAM –yo‘li. 
Ontogenezning ko‘pchilik davri juda qurg‘okchilik sharoitida 
o‘tadigan o‘simliklarga fotosintez C
4
-yo‘li bilan borib, ular asosan kechasi (og‘izchalar ochik vaktda) 
malatlarni to‘playdi. Chunki kunduz kunlari og‘izchalari to‘la yopik bo‘ladi. Og‘izchalarning yopik 
bo‘lishi ularni tanasidagi suvning transpiratsiya uchun sarflanishidan saqlaydi. Kechasi og‘izchalar ochiq 
bo‘lganda qabul qilingan CO
2
va nafas olish jarayonida ham ajralib chiqqan CO
2
lar fermentlar 
yordamida oksaloatsetat (OSK) hosil bo‘ladi. Oksaloatsetat kislotasi esa NADF yordamida malatga 
aylanadi va hujayra vakuolalarida to‘planadi. Kunduzi xavo juda issiq bo‘lganida malat sitoplazmaga 
o‘tadi va u yerda malatdegidrogenaza fermenti yordamida CO
2
va piruvatga parchalanadi. Hosil bo‘lgan 
SO
2
xloroplastlarga o‘tadi va Kalvin sikli bo‘yicha shakarlarni hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Hosil 
bo‘lgan piruvat (FGK) kislotasi ham kraxmal hosil bo‘lishi uchun sarflanadi.
 
Fotosintezning bu yo‘li asosan kuchli qurg‘okchilikka chidamli bo‘lgan (Crassulaceae) oilasi 
(kaktuslar, aloe, agava va b.) vakillarida sodir bo‘ladi. Bu inglizcha Crassulaceaeoeidmetalolism 
tushunchasidan kelib chikib – CAM-yo‘li deyiladi.
4
 
3
Lincoln Taiz., Eduardo Zeiger. Plant physiology. USA, University California, Los Angeles. 2002.Pp.156 
4
Lincoln Taiz., Eduardo Zeiger. Plant physiology. USA, University California, Los Angeles. 2002.Pp.161 

---

CAM yo‘li o‘simliklarida uglerodni o‘zlashtirish 
sxemasi
Fotosintez ekologiyasi 
Fotosintez ekologiyasi deganda, fotosintez mahsuldorligi tashqi sharoit omillarining ta’siriga 
bog‘liq ekanligi tushuniladi. Bu omillarning ta’siri va o‘simliklarning bu ta’surotlarga moslashuv 
o‘simlikshunoslikda katta ahamiyatga ega. Chunki fotosintez jadalligi va mahsuldorligi shu munosabatga 
bog‘liq. 
Fotosintez jadalligi
deb bir metr kvadrat yoki bir detsimetr kvadrat barg yuzasi hisobiga bir soat 
davomida o‘zlashtirilgan CO
2
yoki hosil bo‘lgan organik modda miqdoriga aytiladi. 
Fotosintezning sof mahsuldorligi deb bir sutka davomida o‘simlik quruq massasining barglari
yuzasi hisobiga ortish nisbatiga aytiladi. Ko‘pchilik o‘simliklar uchun bu 5-12 g/m ga teng. 
Fotosintez eng muhim fiziologik jarayonlaridan biri bo‘lib, u o‘simliklar tomonidan boshkariladi 
va o‘simliklarning boshqa funksiyalariga ham ta’sir etadi. Shuning uchun bu jarayonga tashqi va ichki 
omillarning ta’sirini o‘rganish katta ahamiyatga ega.