2-mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Jamiyat falsafasi. Reja: 1

Zaruriyat va tasodif. 
Ob’ektiv olamni bilishda zaruriyat va tasodif kategoriyasi muhim 
falsafiy-metodologik ahamiyatga ega. Zaruriyat – narsa va hodisalarning vujudga kelishi, 
shakllanishi va rivojlanishini ta’minlaydigan shart-sharoitlar, munosabatlar majmuasidir. Tasodif 
esa – zaruriyatning namoyon bo‘lish shaklidir. 
Zaruriyat va tasodif kategoriyasi olamni falsafiy bilishning mushtarakligini va 
samaradorligini ta’minlaydi. Shu nuqtai nazardan, zaruriyatni turkumlashtirganda, uning makon 
va zamondagi strukturaviy to‘zilishini tashkil qilgan elementlarini sistemali-strukturali tahlil 
qilish lozim. SHuningdek, zaruriyatni sabab-oqibat munosabatlari tarzida tushunish lozim. 
Zaruriyat narsa va hodisalarning muqarrar rivojlanish qonuniyatdan kelib chiqadi hamda 
ob’ektiv sabablar tizimiga asoslanadi. Zaruriyatlar tabiiy-tarixiy rivojlanishning ob’ektiv 
qonuniyatlaridan kelib chiqib, doimiy o‘zgarib turadi. Zaruriyatlarning tasodiflar tarzida 
namoyon bo‘lishi, o‘z navbatida, boshqa hodisalar uchun zaruriyat maqomiga ega bo‘ladi. 
Bundan ko‘rinib turibdiki, zaruriyat va tasodif o‘rtasidagi bog‘lanishlar sabab-oqibat 
munosabatlari xarakteriga mos keladi.Zaruriyat va tasodifning aloqadorligi, bog‘lanishi 
shundaki, ular bir-birisiz mavjud bo‘la olmaydi, ya’ni zaruriyatning muqarrarligi tasodifga ham 
xosdir. 

Imkoniyat va voqelik
– falsafaning muhim kategoriyalaridir. Imkoniyat narsa va 
hodisalarning makon va zamondagi rivojlanish tendensiyasini ta’minlaydigan, muayyan 
qonuniyatlarga asoslanadi. Voqe’lik esa, shu qonuniyatlarga asoslangan rivojlanishning 

---

namoyon bo‘lishidir. Imkoniyat va vokelik kategoriyasini ham, bilishning umumiy mantiqiy 
tamoyillariga ko‘ra, boshqa kategoriyalar bilan bog‘liqlikda tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. 
Imkoniyat narsa va hodisalar rivojlanish jarayonining ichki birligini ifodalaydi va ularning 
rivojlanish shart-sharoitlarini, sabablarini, zaruriy qonuniyatlarini, mohiyatini o‘zida 
mujassamlashtirgan. Imkoniyatning voqe’likka aylanishi qonuniy hodisadir. Uning real, formal, 
mavhum imkoniyat deb ataladigan shakllari bor