2-mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Jamiyat falsafasi. Reja: 1

keng
va 
tor
manolarda talqin etish mumkin. Birinchi 
holda bu tushuncha bizni o‘rab turgan jamiki borliqni, butun dunyoni uning barcha voqea va 
hodisalari bilan: eng mayda elementar zarrachalardan tortib kosmik tizim va hayvonot olami hamda 
ijtimoiy hayotni o‘ziga qamrab oladi. Bunday qarashda inson ham, jamiyat ham tabiatning bir 
bo‘lagi hisoblanadi. 
«Tabiat» tushunchasini tor manoda talqin etilganda, u inson va jamiyatni o‘rab turgan tabiiy 
sharoit, geografik muhitni anglatadi. Ularga: 1) iqlim;
 
2) joyning relefi; 3) suv resurslari, 4) erning 
hosildorlik darajasi; 4) o‘simlik va hayvonlar dunyosi; 5) foydali qazilmalar va boshqa xom ashyo 
manbalarining mavjudligi va boshqalar kiradi. (Ilova 7.4.) 
Darhaqiqat jamiyatning o‘ziga xosligi, unda qaror topgan ijtimoiy munosabatlar xususiyatlari, 
avvalo, u mavjud bo‘lgan tabiiy muhitga bog‘liq, lekin faqat u bilangina belgilanmaydi. Shu bilan 
birga, bugungi kunga kelib, tabiat-jamiyat-inson o‘zaro aloqador bo‘lgan yaxlit tizim sifatida qaralib, 
jamiyatning keyingi rivojiga sof tabiiy muhit emas, balki aynan shu tizimning holati kuchli tasir 
qilishiga etibor qaratilmoqda. 
8
Pulatova D.A., Ro‘zmatova G.M. G‘arb falsafasi tarixi. –T.:TDShI.,2013. –B.169-170. 
9
O‘sha joyda. –B.216.

---

Malumki, biosfera Erning hayot mavjud qatlami, degan manoni anglatib, insoniyat 
evolyusiyasi malum bir vaqtgacha biosfera doirasida amalga oshgan. Lekin, inson tafakkuri 
rivojlanib borishi va insonning tabiatga tasiri natijasida uni bevosita o‘rab turgan olam sifat jihatdan 
o‘zgarib borgan. Bunday holat mutaxassislar tomonidan noosfera, deb ataladi. «Noosfera» 
tushunchasi yunon tilidan olingan - 
noos
«aql» degan manoni anglatadi. Shunday qilib, etimologik 
jihatdan 
noosfera
– aql doirasiga oid tushunchadir. Bu tushuncha fransuz faylasufi eduard Lerua 
(1870-1954) va Per Teyyar de Sharden (1881-1955)lar tomonidan XX asrning 20 - yillarida ilmiy 
muloqotga kiritilgan. Rus faylasufi V.I.Vernadskiy (1863-1945) tadqiqotlarida u yanada 
rivojlantirildi. Noosfera konsepsiyasi taraqqiyotining muhim ilmiy-falsafiy natijasi sifatida tabiat va 
jamiyatning 
koevolyusiya, 
yani o‘zaro bog‘liqlikda rivojlanish nazariyasi shakllangan. Texnik taraq-
qiyot natijasida ekologik inqirozning vujudga kelganligi tabiat va jamiyatning o‘zaro uzviy 
aloqadorligining yorqin timsolidir. Bunday inqiroz jamiyat hayoti va insoniyat kelajagi uchun jiddiy 
tahdid hisoblanib, uni bartaraf etish global, umumbashariy muammolar qatoriga kiradi.