2-mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Jamiyat falsafasi. Reja: 1

Me’yor – bu 
ob’ektdagi qismlarning o‘zaro aloqadorligi xususiyatidan kelib chiqadigan sifat va miqdor 
birligining chegaranganligini, shu birlikning muayyanligini saqlaydigan miqdoriy 
o‘zgarishlar intervalini ifodalaydigan kategoriyadir. 
Sabab va oqibat.
Narsa va hodisalarning ichki birligi, yaxlitligi va tarixiy-tadrijiy 
rivojlanish tamoyiliga ko‘ra, ularning mazmuni va shakli o‘zgarib turadi. O‘z navbatida, har 
qanday sistemaning elementlari o‘rtasidagi strukturaviy bog‘lanish konkret mazmunga ega 
bo‘lib, unga mos mazmunlarda o‘z ifodasini topadi. Boshqacha qilib aytganda, mazmun va shakl 
o‘rtasidagi aloqadorlik, bog‘lanish, munosabatning xarakteri muayyan sababga asoslanadi. 
YA’ni, narsa va hodisalarning sistema shaklida namoyon bo‘lishi, muayyan sabab oqibatidir. 
Demak, narsa va hodisalarning tadrijiy rivojlanishi sabab-oqibat munosabatlari tarzida namoyon 
bo‘ladi. SHunga ko‘ra, sabab – biror narsa va hodisa rivojlanish jarayonining oqibatidir. 
Narsa va hodisalarning rivojlanishi jarayonidagi sabab va oqibat munosabatlarini bilishda, 
ularning makon va zamondagi tarixiy va mantiqiy izchilligi muximdir. Boshqacha qilib 
aytganda, bir tomondan, har qanday sabab avvalgi hodisalar yoki ularning rivojlanish oqibati 
tarzida namoyon bo‘ladi. Ikkinchi tomondan esa, bu oqibat keyingi rivojlanishning sababi bo‘lib 
hisoblanadi. Sababning mohiyati avvalgi hodisalarning oqibati sifatida vujudga kelayotgan 
hodisalar uchun sababligidadir. SHunga ko‘ra, sababni bir vaqtning o‘zida oqibat 
tarzida qarash mumkin. Aniqroq qilib aytadigan bo‘lsak, har qanday oqibat sabab tarzida 
namoyon bo‘ladi. SHu bilan birga, sababni narsa va hodisalarning rivojlanish jarayonidagi 
makon va zamondagi davriy takrorlanishdan farqlash kerak. Chunki, sabab mavjudlikning 
genetik bog‘lanishlarini, aloqadorliklarini ifodalashi bilan birgalikda, ularning istiqbollarini ham 
belgilab beradi. Sabab falsafiy kategoriya sifatida quyidagi xususiyatlarga ega: 1) uning ob’ektiv 
harakteri narsa va hodisalarning ichki, targ‘ibiy elementlari munosabatlariga xos bo‘lib, 
mohiyatning real mavjudlik holatini ifodalaydi; 2) sababning konkretligi narsa-hodisalarning 
xususiyatlaridan kelib chiqadi, hamda uning individualligini ta’minlaydi; 3) sabab umumiy 
harakterga ega bo‘lib, xech qanday narsa va hodisaning rivojlanishi sababsiz sodir bo‘lmaydi; 
4) sabab zaruriy bo‘lib, muqarrar ravishda, muayyan oqibatlarni keltirib chiqaradi; 5) sababning 
uzluksizligi, bir tomondan, turli sabablarning izchil bog‘lanishlarini, munosabatlarini, ikkinchi 
tomondan, har bir sababning oqibat tarzida oldingi sabab bilan bog‘liqligini harakterlaydi.