2-ma’ruzu: Muqobil energiya manbalari

2-MA’RUZU: Muqobil energiya manbalari.

REJA:
2.1. Energiya - barcha narsalarga asosdir

2.2. Energiya manbalarining tasnifi
2.3. Qayta tiklanadigan energiya manbalarining samaradorligi
2.4. О‘zbekistonda alternativ energetika


2.1. Energiya - barcha narsalarga asosdir
Energiya (grek. energeia - harakat, faoliyat) – materiyaning har xil harakatlari shakllarining umumiy miqdoriy о‘lchovidir (uni о‘lchash mumkin). Energiya mexanik, issiqlik, kimyoviy, elektromagnit, gravitatsiyali, yadroviy va boshqa turlarga bо‘linadi. Energiyaning saqlanish fundamental qonuniyatiga asosan (bundan abadiy dvigatelni yaratib bо‘lmaydigan shart kelib chiqadi), energiya tushunchasi tabiatdagi barcha hodisalarni bir butun qilib bog‘laydi. Energiya faqat bir turdan boshqa turga aylanishi mumkin. Bunda uning umumiy miqdori о‘zgarmaydi.
Energiya - barcha narsalarga asosdir. Turli xil shakllardagi fizikaviy harakatlarga har xil kо‘rinishdagi energiya turlari mos keladi. Masalan, mexanik energiya mexanik harakatning (kinetik energiyasi) va mexanik о‘zaro ta’sirning (potensiyal energiyasi) meyoridir, issiqlik energiyasi issiqlik harakati va issiqlikning о‘zaro ta’sirlari meyoridir, elektromagnit energiyasi esa elektromagnit harakat va elektromagnit о‘zaro ta’sirlarning meyoridir.
Har qanday moddiy jism energiyaga egadir. Energiya – bu bugungi kо‘pgina muhokama qilinadigan tushunchalardan biri emas. О‘zining asosiy fizikaviy (keng ma’noda – tabiiy-ilmiy) mazmunidan tashqari, u kо‘psonli iqtisodiy, texnikaviy, siyosiy va boshqa jihatlarga ham ega.
Sivilizatsiyaning hozirgi zamonini va kelajagini muhokama qilishda, birinchi navbatda energiya tushunchasi kelib chiqadi. Odamzodning iqtisodiyoti, fani va madaniyati biz tomondan foydalanilayotgan energiya manbalariga bog‘liqdir. Jamiyat uchun hal qilinadigan ekologik muammolar tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri energetik muommalar bilan bog‘liq bо‘ladi. Har qanday turdagi energiyaning tanqisligi о‘zidan qimmat tushadi. Ulkan moliyaviy xarajatlar bilan hisoblashmasdan, insoniyat energiyani olishning yangi yо‘llarini izlayapti.
Energiya – bu materiya harakatining skalyar tavsiflardan biridir. Har bir shakldagi materiyaga о‘zining kо‘rinishidagi energiyasi mos keladi. Moddiy dunyoning asosiy qonunlari materiyaning va energiyaning saqlanish qonunlari bо‘lib hisoblanadilar. Energetikada energiyaning saqlash qonuni – termodinamikaning I-chi qonunidir.
Jismning umumiy energiyasi miqdori:
E = m c² = E_ич+Е_тш+Е_о = Е_кин+Е_пот+Е_о ; (2.1)
bu yerda YE – jismdagi energiyaning tо‘la zaxirasi, J; m – jism massasi, kg;
s – yorug‘lik tezligi, m/s; Yei_ch – ichki energiyasi, J; E_tsh – tashqi
energiyasi; Yeo – tinchlik massasining energiyasi; Yek_in – kinetik
energiyasi, mexanik harakat energiyasi; Yep_ot – potensial energiyasi
(jismning kuch maydonlari bilan о‘zaro ta’siri energiyasi).
(2.1) formulada 1 gramm massaga 10¹¹ kJ ga teng bо‘lgan energiya mos keladi.