2-ma‘ruza: Keys uslubi haqida. ―Informatika va axborot texnologiyalari‖ fanini o‗qitishdagi keys uslubining imkoniyatlari

---

2-ma‘ruza: Keys uslubi haqida. ―Informatika va axborot texnologiyalari‖ fanini 
o‗qitishdagi keys uslubining imkoniyatlari.
 
Reja: 
1. Kirish. Pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi va ularning o‗quv-tarbiya jarayoniga kirib 
kelishi 
2. Keys uslubi haqida. 
3. ―Informatika va axborot texnologiyalari‖ fanini o‗qitishdagi keys uslubining imkoniyatlari.
Mamlakatimizni istiqlol yo‗lidagi birinchi-qadamlaridanoq, buyuk ma‘naviyatimizni 
tiklash va yanada yuksaltirish, milliy-ta‘lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, uning milliy 
zaminini mustahkamlash, zamon talablari bilan uyg‗unlashtirish asosida jahon andozalari va 
ko‗nikmalari darajasiga chiqarish maqsadiga katta ahamiyat berib kelinmoqda. 
O‗sib kelayotgan avlodni har tomonlama barkamol etib tarbiyalashdek ulkan va keng 
ko‗lamli vazifalarni qisqa vaqt mobaynida amalga oshirib bo‗lmasligi hammaga yaxshi ayon. Bu 
oliy janob maqsad davlatimimz va butun jamiyatimizning doimiy va uzoq istiqbolga 
mo‗ljallangan ustivor vazifasiga aylanishi va hamisha etiborimiz markazida turishi lozim. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 28 may oyida qabul qilgan «Malakali 
pedagog kadrlar tayyorlash hamda o‗rta maxsus, kasb-hunar ta‘lim muassasalarini shunday 
kadrlar bilan ta‘minlash tizimini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to‗g‗risida»gi 
Qarorida ta‘lim muassasalari pedagog-o‗qituvchilarining ilg‗or pedagogik texnologiyalarni 
(«Case-study» uslubi, loyihalar uslubi, hamkorlikda o‗qitish, «Amaliy o‗yin», interfaol ta‘lim 
uslubi va boshqalar) ta‘lim-tarbiya jarayoniga tatbiq etishlari uchun uslubiy va amaliy yordam 
berish ko‗zda tutilgan. Bularning hammasi davlatimiz tomonidan ta‘lim-tarbiyaga, shuningdek 
ularda ilg‗or pedagogik texnologiyalar qo‗llashga alohida ahamiyat berayotganligidan dalolat 
beradi. 
Ta‘lim jarayoni samaradorligini oshirish, ta‘lim oluvchilarning mustahkam nazariy 
bilim, faoliyat, ko‗nikma va malakalarini shakllantirish, ularni kasbiy mahoratga aylanishini 
ta‘minlash maqsadida o‗quv-tarbiya jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyadan foydalanish 
davr taqozosi hamda ijtimoiy zaruriyat sifatida kun tartibiga qo‗yilmoqda. 
Ta‘lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyani, shu jumladan, «Case-
study» texnologiyasini tadbiq etish kadrlar tayyorlashga yo‗naltirilgan umumiy jarayon 
mazmunining sifat jihatdan o‗zgarishini ta‘minlaydi. 
Pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi va ularning o‗quv-tarbiya jarayoniga kirib 
kelishi, shuningdek, axborot texnologiyalarining tez almashinuvi va takomillashuvi jarayonida 
har bir inson uchun o‗z kasbiy tayyorgarligini, mahoratini kuchaytirish imkoniyati yaratiladi. 
Ta‘limning barcha bosqichlariga, shu jumladan o‗rta maxsus, ksb-hunar ta‘lim 
bosqichiga oid umumiy pedagogik va didaktik talab o‗quvchining dasturiy bilim, tasavvur va 
ko‗nikmalari asosida mustaqil ishlash samaradorligini takomillashtirish, ilmiy fikrlashga, o‗quv 
faniga qiziqishini kuchaytirish, kasbiy bilimlarini chuqurlashtirish, nazariy va amaliy mashg‗ulot 
mobaynida ularning faolligini oshirishdan iboratdir. Jahon pedagogik tajribasi zamonaviy 
pedagogik texnologiyalarning o‗quvchilarni fanlarga qiziqtirishga, ularning mustaqil ishlashda 
faolliklarini oshirishga imkoniyati cheksiz ekanligini tasdiqlamoqda. 
Axborot va pedagogik texnologiyalarini ta‘limga kirib kelishi nafaqat o‗quv yurtlarida 
mavjud yangi mutaxassisliklarni ochilishiga, balki shunday texnologiyalarini o‗rganishga 
qaratilgan ko‗p sondagi maktab va o‗quv markazlarni paydo bo‗lishiga ham olib keldi. Qisqa 
vavqt mobaynida: "Informatika", "Matematika", "Fizika" va boshqa aniq fanlarni boshqa sh.k. 
predmetlarning katta hajmdagi materiallarini o‗zlashtirish zarurati, yangi samarali uslub va 
texnologiyalarni yaratish va egallash zaruratini keltirib chiqardi. Bugun jamiyatda nafaqat 
«Nimaga o‗qitish kerak?», balki «O‗quv jarayonini qanday tashkil etish kerak?» degan savolga 
javobni aniqlash masalasini tushunish shakllanmoqda.

---

Ma‘lumki, o‗rta maxsus, kasb-hunar ta‘lim tizimida aniq (informatika, matematika, 
fizika) fanlar murakkabligidan, ularni o‗quvchilar tomonidan o‗zlashtirish ancha qiyinchilik 
tug‗diradi. Ko‗pinpa pedagogik tajribalar natijalari, bunday qiyinchiliklardan o‗qitish uslublarini 
va o‗qitish jarayonida foydalanilayotgan pedagogik yondashuvlarni o‗zgartirish orqali erishish 
mumkinligini tasdiqlamoqda. Shuning uchun, bunday fanlarni o‗qitishda zamonaviy pedagogik 
texnologiyalardan, jumladan, keys texnologiyasidan foydalanish maqsadga muvofiq bo‗ladi. 
Rivojlangan xorijiy ta‘lim muassasalarining o‗quv jarayonida keng foydalanilayotgan 
aniq vaziyat - keys asosida vaziyatli o‗qitishda yangi yondashuv yotadi. Shuningdek, shuni 
ta‘kidlash kerakki, vaziyatli o‗qitish keng ommalashayotgan masofali o‗qitishning asosiy 
elementlaridan biri bo‗lib hisoblanmokda.
Keys deganda qandaydir obyekt yoki hodisa bilan aloqada bo‗lgan, va aniq fanlar 
sohasidagi bilimlarni qo‗llash va paydo bo‗ladigan muammoni yechish yo‗llarini zarurati bo‗lgan 
aniq muammoli vaziyatni tavsifi tushuniladi. Keysning mazmuni ta‘limning aniq zaruratiga mos 
holda tuziladi. 
―Case-study‖ uslubining maqsadi – o‗quvchilar guruhining umumlashgan kuchi bilan 
ishning aniq holatidan kelib chiqadigan vaziyatni, ya‘ni aniq ish jarayonida namoyon bo‗ladigan 
―Case‖ni tahlil qilish, amaliy yechimlarini ishlab chiqish va ularni taqdimot etishdan iborat. 
Jarayonning tugashi – taklif etilgan variantlarni baholash va ularning ichidan eng samaralisini 
tanlashdir.
―Case Study‖ uslubi quyidagilarni nazarda tutadi: tijorat amaliyotidan yozma 
ko‗rinishda tayyorlangan keysga misol; keysni o‗quvchilar tomonidan mustaqil o‗rganish va 
muhokama qilish; auditoriyada o‗qituvchi rahbarligida keysni birgalikda muhokama qilish; 
―muhokama jarayoni yechimga qaraganda muhimroq‖ tamoyiliga rioya etish; ushbu uslubning 
alohida xususiyati – real hayotdan olingan dalillar asosida muammoli vaziyatlar yaratishdir; 
―Case-study‖ uslubi ijtimoiy – iqtisodiy hayotda vujudga kelgan haqiqiy holat (mezonlari)ni 
namoyish etadi.
Yaxshi keys o‗qitish predmetining amaliy tomonini maksimal ishonchli ravishda 
tavsiflashi kerak. Biror ta‘lim kursi doirasida, kursni o‗zaro bog‗liq bo‗lmagan, har biri o‗zining 
keysiga ega bo‗lgan bloklarga ajratgan holda, bir necha keysni foydalanish maqsadga muvofiq.
"Keysli" yondashuvni foydalanish ma‘ruza materiallarini oddiy bayon qilishga 
qaraganda anchagina ustunliklarga ega.
Keys o‗quvchilarni faollashtiradi va ularni haqiqiy vaziyat oldida «birga bir» qoldirib, 
tahliliy va kommunikativ qobiliyatlarini rivojlantirgan holda, amaliy ishlarni qilishga imkoniyat 
beradi.
Aniq fanlarni, shu jumladan axborot texnologiyalarini o‗rganishda keyslarni foydalanish 
obyektni tekshirishni tashkil qilishga o‗rganish, turli hujjatlar bilan ishlash, tushunish, yaratish, 
tahlil qilish va ularni qayta ishlashni bilish, shuningdek, strukturalanmagan axborotlar bilan 
ishlash – uni izlash, tekshirish, rasmiylashtirish va saqlash imkoniyatini beradi. O‗quvchilarda 
o‗zlarining amaliy faoliyatida to‗qnashadigan aniq fanlar sohasidagi amallar va jarayonlarni 
amalga oshirish imkoniyatini beradigan zarur ko‗nikmalar tez rivojlanadi. Bunday yondashuvda 
o‗quvchilar haqiqiy vaziyatlarni va predmetni o‗rganishdagi muhim ko‗rsatmalarni tushunishning 
yuqoriroq darajasiga ko‗tarilishga qobiliyatli bo‗ladilar. Odatda, o‗quvchi tomonidan predmet 
tilini o‗rganish haqiqiy hayotga moslashtiriladi.
O‗quvchilar loyiha ustida ishlash mobaynida, ularga tayyor o‗quv-uslubiy ishlanmalar, 
keyslar takdim etilishi mumkin. 
Keys texnologiyasini ta‘lim-tarbiyada foydalanish qator ustunliklarga ega.
Avvalo bu uslubni foydalanish jarayonida o‗qitish urg‗usi o‗quvchilar tomonidan tayyor 
bilimlarni egallashga emas, balki bilimlar ishlab chiqishga qaratiladi. Murakkab masalalarni 
o‗rganishda jarayonning «quruqligi» va xis-tuyg‗usizligi yo‗q qilinadi. O‗quvchilar muammoni 
yechishning hayotiy muhim tajribasini egallash, nazariya va konsepsiyani haqiqiy turmush bilan 
solishtirish imkoniyatini oladilar. O‗quvchilarda boshqalarni eshita olish va tushunish, jamoada 
ishlash rivojlanadi.

---

Keys texnologiyalari hozirda kun sayin axborot oqimining hajmi ko‗payotgan vaqtlarda 
axborot bilan ishlash uchun, bir hodisani o‗ziga turli nuqtai nazar aytilayotgan paytlarda muqobil 
yechimlarni solishtirish uchun ko‗p imkoniyatlar taqdim etadi. Turmushda o‗quvchilarga 
masalani ifodalashni, mantiqan fikrlashni, shaxsiy xulosalar qilishni, javoblarni asoslashni, 
o‗zining fikrini himoya qilishni bilish suvdek zarur.
Keys texnologiyani ta‘lim-tarbiyada qo‗llash o‗qituvchi va o‗quvchilarning kreativligini 
rivojlantirishga undaydi.
Yaxshi keys o‗qitish predmetining amaliy tomonini ishonchli ravishda maksimal 
tavsiflashi, qo‗yilgan maqsadga aniq mos kelishi, mos qiyinlik darajasiga ega bo‗lishi, 
o‗quvchilarning tahliliy fikrlashini rivojlantirishi, munozara o‗yg‗otishi, bir necha yechimga ega 
bo‗lishi kerak. Bitta ta‘lim kursi doirasida, kursni o‗zaro bog‗liq bo‗lmagan, har biri o‗zining 
keysga ega bo‗lgan bloklarga ajratgan holda bir necha keysni foydalanish maqsadga muvofiq) [5]. 
"Keysli" yondashuvni foydalanish ma‘ruza materiallarini oddiy bayon qilishga 
qaraganda anchagina ustuliklarga ega. 
1.
Keyslarning usutunligi nazariyani va amaliyotni optimal birlashtirish 
imkonitidan iborat bo‗lib, o‗quvchilarni bilim olishga o‗rgatishda yetarlicha muhim 
hisoblanadi. Keys-uslubini o‗quv-tarbiya jaryonida foydalanish turli-tuman axborot 
manbalari bilan ishlash ko‗nikmalarini rivojlantirishga imkoniyat beradi. Keysda 
bayon qilingan muammoni yechish jarayoni – bilish faoliyatining jamoaviy 
tabiatiga ega bo‗lishni ko‗zda tutadigan ijodiy bilish jarayonidir. Uslub 
o‗quvchilarning fanda ma‘lum bo‗lgan bilimlarni ishlab chiqish bo‗yicha ijodiy 
faoliyatining imitatsiyasini ta‘minlaydi. Bu uslubni, shuningdek, yangi bilimlar 
olishda ham qo‗llash mumkin. Ko‗pgina xorijiy davlatlarda keys-uslubi nafaqat 
pedagogik uslub sifatida, balki tadqiqot uslubi sifatida ham foydalaniladi) [8]. 
2.
Keys o‗quvchilarni faollashtiradi va ularni haqiqiy vaziyat oldida «birga 
bir» qoldirib, tahlil qilish va kommunikativ qobiliyatlarini rivojlantirgan holda 
amaliy ishlar qilishga imkoniyat beradi.
3.
Axborot texnologiyalarini o‗rganishda keyslarni foydalanish obyektni 
tekshirishni tashkil qilishga o‗rganish, kirish va chiqish hujjalari bilan ishlash, 
tushunish, yaratish, tahlil qilish va ularni qayta ishlashni bilish, shuningdek, 
strukturalanmagan axborotlar bilan ishlash – uni izlash, tekshirish, rasmiylashtirish 
va saqlash imkoniyatini beradi. O‗quvchilarda o‗zlarining amaliy faoliyatida 
to‗qnashadigan axborot texnologiyalari sohasidagi amallar va protseduralarni 
amalga oshirish zarur ko‗nikmalarni rivojlanadi.
4.
Bunday yondashuvda o‗quvchilar haqiqiy vaziyatlarni va predmetni 
o‗rganishda muhim ko‗rsatmalarni yuqoriroq darajada tushunish qobiliyatiga ega 
bo‗ladilar. Haqiqatda predmet tilini o‗rganish haqiqiy hayotga moslashtiriladi. 
Lekin axborot texnologiyalarining keskin rivojlanishi bilan muammoli vaziyatlar 
o‗zgaradi va keyslarni doimiy ravishda yangilab turish lozim.
5.
Keys texnologiyasini o‗rta maxsus, kasb-hunar ta‘lim muassasalarining 
o‗quv-tarbiya jarayonida foydalanishning yutuqlari:
6.
Tabiiy ravishda o‗quvchilarning ishlash templarini maqbuliga erishiladi.
7.
O‗qitishning darajali tabaqalashtirilishiga osongina erishiladi.
8.
Telekommunikatsiya vositalaridan foydalanib, darsni o‗zoqlashtiril-gan 
manba materiallari bilan ta‘minlash mumkin.
9.
Keys bilan ishlash o‗quv o‗yin tabiatini oladi va ko‗pchilik 
o‗quvchilarda o‗quv faoliyatining motivatsiyasi kuchayadi.

---

10.
Mashq vazifalarining miqdori ko‗payadi. 
11.
Shunday qilib, keys-uslub informatika darslarida o‗quvchilarni axborot 
obyektlariga qiziqishini rivojlantirish, informatikani o‗rganishga motivatsiyasini 
kuchaytirish, axborotlarni tashkil etish va taqdim etish, axborotli obyekt yaratish, 
axborot uzatish va kommunikatsiya, ijtimoyilashtirishni rivojlantirishning axborot-
kommunikatsion-texnologik ko‗nikmalarini shakllantirish masalalarini yechishga 
imkoniyat beradi.
12.
Keys – uslubi endilikda faqat o‗quv-tarbiya jarayonida foydalanish bilan 
chegaralanmay, balki juda faol ravishda ilmiy-tadqiqot uslubiyoti sifatida ham 
foydalanila boshlandi.
13.
Keys texnologiyasining barcha ustunliklariga qaramay, ularni o‗quv 
tarbiya jarayonida foydalanish barcha muammolarni hal qilmaydi va u ta‘lim-
tarbiya jarayonining almashtirib bo‗lmaydigan vositalari qatoridan joy olmasligi 
lozim. Yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanilganda har bir mashg‗ulotning 
maqsadini, vazifalarini, material tabiatini, o‗quvchilarning imkoniyatlarini hisobga 
olmoq zarur.
14.
Keys texnologiyasidan foydalanishning kamchiliklari: 
15.
Ushbu texnologiyaning keys yaratishdagi qiyinchiligi. Nazariy qismni 
ham, amaliy qismini ham tanlashga ko‗p vaqt ketishi. Ta‘lim muassasalarida 
foydalanilayotgan mavjud keyslar ichida predmet va o‗quvchilarning 
xususiyatlarini hisobga olmagan, real daliliy va uslubiy xatolarga ega bo‗lgan 
sifatsiz keyslarning ko‗pligi. Ana‘naviy darslarda u yoki bu materiallarni tuzatish, 
uni osonlashtirish, boshqa usulda yechish imkoniyatlari mavjud.
Keyslarni yaratishda aniq guruh o‗kuvchilarining xususyatlarini hisobga olish mumkin 
emas, shuning uchun bunday hollarda o‗qituvchining roli juda zarur. 
O‗quvchilarning nutqiy, grafik va yozma madaniyatining rivojlanishi ta‘minlanmaydi. 
Keys bilan muloqotning xis-tuyg‗uligini yo‗qligi, odatda, bir hildir. 
O‗quv-tarbiya jarayonida, o‗zaro bog‗langan va bir-birlarini to‗ldiradigan o‗qitishning 
ana‘naviy va interfaol texnologiyalarini aqlan to‗g‗ri birlashtirib foydalanganda eng yuqori 
samaraga erishish mumkin.