Hisob
|
Mlrd. so‘m
|
Korporatsiyalarning taqsimlanmagan foydasi
|
10
|
Sof eksport
|
20
|
Dividendlar
|
105
|
Korporatsiyalar foydasiga soliq
|
10
|
Tovar va xizmatlarning davlat tomonidan sotib olinishi
|
1000
|
Alohida qo‘yilmalardan daromad
|
340
|
Foiz
|
400
|
Ijara to‘lovi
|
25
|
Yalpi xususiy ichki investitsiyalar
|
610
|
Yollanma ishchilarning ish haqi
|
3140
|
Biznesga bilvosita soliqlar
|
400
|
Iste’mol qilingan kapital hajmi
|
500
|
Shaxsiy iste’mol xarajatlari
|
3300
|
▲ ▲ ▲
YaIM 6000 pul birligiga, iste’mol xarajatlari 4200 pul birligiga, davlat xarajatlari 900 pul birligiga, sof eksport esa 120 pul birligiga teng. Quyidagilarni hisoblang:
yalpi va sof investitsiyalar hajmi;
eksport 450 pul birligiga tengbo‘lsa import hajmini; v) amortizatsiya 200 pul birligiga teng bo‘lsa SIMni.
▲ ▲ ▲
YalM tarkibidagi qo‘shilgan qiymatni aniqlang:
Ishlab chiqarish
|
Mahsulotning bozor
|
Qo‘shilgan
|
bosqichlari
|
narxi
|
qiymat
|
Paxta ishlab chiqarish
|
250
|
|
Ip ishlab chiqarish
|
330
|
|
Gazlama to‘qish
|
380
|
|
Ko‘ylak tikish
|
480
|
|
Tayyor ko‘ylakning
|
590
|
|
chakana narxi
|
|
|
Sotuvning umumiy qiymati
|
2030
|
|
Qo‘shilgan qiymat
|
▲ ▲ ▲
Mamlakat iqtisodiyotining quyidagi ko‘rsatkichlari asosida SIM (sof ichki mahsulot), Xn (sof eksport), ID (ixtiyoridagi daromad) va S (jamg’arma)ni aniqlang:
YalM - 1700; yalpi investitsiyalar hajmi - 480; sof investitsiyalar hajmi - 300; uy xo‘jaliklari iste’molimng hajmi - 950; davlat xarajatlari - 230; davlat byudjetining ortiqchaligi - 20.
▲ ▲ ▲
Iqtisodiyot quyidagi ko‘rsatkichlar bilan izohlanadi: YalM - 600, uy xo‘jaliklarmmg iste’moli - 320, sof investitsiyalar hajmi - 110, davlat xarajatlari - 90, eksport -120, import - 90, davlat byudjetiga tushgan to‘g’ri soliqlarning hajmi - 40, egri soliqlarning hajmi - 30, tadbirkorlarga berilgan subsidiyalar - 25.
Aniqlang:
amortizatsiya ajratmalarining hajmini;
milliy daromadni;
davlat byudjetining ahvolini.
▲ ▲ ▲
Quyidagi ma’lumotlar asosida SIM, MD va ID aniqlang:
YaIM
|
6500
|
Amortizatsiya ajratmalari
|
500
|
Korporatsiyalarning taqsimlanmagan
|
|
foydasi
|
300
|
Ijtimoiy sug’urta to‘lovlari
|
320
|
Transfert to‘lovlari
|
500
|
Korporatsiyalar foydasiga soliqlar
|
120
|
Shaxsiy soliqlar
|
610
|
Biznesga egri soliqlar
|
400
|
▲ ▲ ▲
Faraz qilaylik, 3 xil ne’mat ishlab chiqarilmoqda va iste’mo l qilinmoqda. Jadvalda ularning har birini miqdori va bir birligining narxi 2 yil uchun berilgan.
Yillar 2013 yil 2014 yil
|
Narx
|
miqdor
|
Narx
|
miqdor
|
Bug’doy
|
10
|
10
|
15
|
8
|
Paxta
|
27
|
6
|
24
|
7
|
Avtomobil
|
655
|
3
|
425
|
5
|
Laspeyres indeksini, Paashe indeksini va Fisher indeksini hisoblang (2012 yil-asos qilib olingan yil).
Quyidagi ma’lumotlardan foydalanib, yalpi ichki mahsulot va shaxsiy ixtiyoridagi daromadni aniqlang?
Shaxsiy iste’mol xarajatlari
|
245
|
Transfert to‘lovlari
|
12
|
Ijara haqi
|
14
|
Amortizatsiya
|
27
|
Ijtimoiy sug’urta badallari
|
13
|
Mulkdan olinadigan daromad
|
31
|
Sof eksport
|
3
|
Dividentlar
|
16
|
Yollanma ishchilarning ish haqisi
|
221
|
Biznesga egri soliqlar
|
18
|
Korporatsiyalarning taqsimlanmagan foydasi
|
21
|
Yakka tartibdagi soliqlar
|
26
|
Korporatsiyalar foydasiga soliq
|
19
|
Tovar va xizmatlarni davlat xaridi
|
72
|
Sof xususiy ichki investitsiyalar
|
33
|
▲ ▲ ▲
Agar iqtisodiyotda milliy daromad 90 trln. s o‘mni, bisnesga egri soliqlar milliy daromadga nisbatan 5 foizni tashkil etsa va iste’mol qilingan kapital hajmi 24,5 trln. so‘m bo‘lganda YaIM ni aniqlang.
Iqtisodiyotda 3 tovar ishlab chiqariladi va iste’mol qilinadi. Jadvalda ularning ikki yildagi miqdori va narxi ko‘rsatilgan. YaIM deflyatorini va iste’mol narxlari indeksini aniqlang.
Soatlar
|
20
|
15
|
25
|
12
|
Futbolkalar
|
10
|
25
|
8
|
30
|
Sovutgichlar
|
750
|
5
|
950
|
8
|
Мавзу: Асосий макроиқтисодий кўрсаткичлар ва уларни ҳисоблаш
Масалаларни ечилиши бўйича намуналар
1-масала
Жадвал маълумотлари бўйича қуйидагиларни ҳисобланг:
а) харажат оқимлари бўйича ЯИМ ҳажми;
б) даромад оқими бўйича ЯИМ ҳажми (МҲТнинг эски талқинига кўра);
в) СИМ ҳажми;
г) МД ҳажми.
Ҳисоб
|
Млрд. пул бирл.
|
Кoрпорaцияларнинг тақсимланмаган фойдаси
|
10
|
Соф экспорт
|
20
|
Дивидендлар
|
105
|
Корпорациялар фойдасига солиқ
|
10
|
Товар ва хизматларнинг давлат томонидан сотиб олиниши
|
1000
|
Алоҳида қўйилмалардан даромад
|
340
|
Фоиз
|
400
|
Ижара тўлови
|
25
|
Ялпи хусусий ички инвестициялaр
|
610
|
Ёллaнмa ишчиларнинг иш ҳақи
|
3140
|
Бизнесга билвосита солиқлар
|
400
|
Истеъмол қилинган капитал ҳажми
|
500
|
Шaxсий истеъмол харажатлари
|
3300
|
Ечиш:
а) ЯИМ = С + G + I + Xn=3300+610+1000+20=4930
бу ерда:
С – истеъмол харажатлари,
G – товар ва хизматларнинг давлат томонидан сотиб олиниши,
T – ялпи инвестициялaр,
Xn – соф экспорт.
б) Даромадлар бўйича ЯИМни Корпорацияларнинг тақсимланмаган фойдаси (10), дивидендлар (105), Корпорацияларнинг фойда солиқлари (10), алоҳида қўйилмалардан даромадлар (340), фоизлар (400), ижара тўлови (25), ёллaнмa ишчиларнинг иш ҳақи (3 140) бизнесга билвосита солиқлар (400), истеъмол қилинган капитал ҳажми (500)ни қўшган ҳолда аниқлаймиз. Даромад бўйича ЯИМ = 4 930 млрд. пул бирлиги. Харажат бўйича ЯИМ даромад бўйича ЯИМ га тенг.
в) СИМ = ЯИМ – амортизация;
СИМ = 4 930 – 500 = 4 430 млрд. пул бирлиги;
г) МД = СИМ – бизнесга билвосита солиқлар;
МД = 4 430 – 400 = 4 030 млрд. пул бирлиги.
2-масала
ЯИМ 6000 пул бирлигига, истеъмол харажатлари 4200 пул бирлигига, давлат харажатлари 900 пул бирлигига, соф экспорт эса 120 пул бирлигига тенг.
Қуйидагиларни ҳисобланг:
а) ялпи ва соф инвестициялaр ҳажми;
б) экспорт 450 пул бирлигига тенгбўлса импорт ҳажмини;
в) амортизация 200 пул бирлигига тенг бўлса СИМни.
Ечиш:
а) Харажатларга кўра ЯИМни ҳисоблаш формуласидан фойдаланиб ялпи инвестицияларни топамиз:
I = ЯИМ - С - G - Xn = 6000 - 4200 - 900 - 120 = 780 пул бирлиги.
Соф инвестициялaр = Ялпи инвестициялaр – амортизация = 780 пул бирл. – 200 пул бирл. = 580 пул бирлиги.
б) Xn =X(экспорт) –M (импорт) . Бундан: Импорт-= экспорт – соф экспорт = 450 – 120 = 330 пул бирлиги.
в) СИМ = ЯИМ – амортизация = 6000 – 200 = 5800 пул бирлиги.
3-масала
Қуйидаги маълумотларга асосан ялпи ички маҳсулот ва такрорий ҳисоб қийматини аниқланг:
Иқтисодий жараён босқичлари
|
Қиймат (пул бирл.)
|
«1-фирма» хомашё топади
|
200
|
«2-фирма» хомашёни қайта ишлашга етказади
|
250
|
«3-фирма» хомашёни конструкцияли матога қайта ишлайди
|
400
|
«4-фирма» матони якуний маҳсулот тайёрловчига етказиб беради
|
500
|
«5-фирма» якуний маҳсулотни ишлаб чиқаради
|
800
|
«6-фирма» якуний маҳсулотни улгуржи сотувчига етказиб беради
|
900
|
«7-фирма» маҳсулотнинг чакана савдосини амалга оширади
|
1000
|
Умумий савдо қиймати
|
4050
|
Ечиш:
ЯИМ жадвал маълумотлари асосида ишлаб чиқариш усули ёрдамида якуний маҳсулотни ҳар бир ишлаб чиқариш босқичида қўшилган қийматнинг йиғиндиси орқали топиш мумкин.Бунда оралиқ маҳсулотлар қиймати ҳисобга олинмайди.
ЯИМ = 200 + (250 –200) + (400 – 250) + (500 – 400) + (800 – 500) +(900 – 800) + + (1000 – 900) = 1000 пул бирлиги.
Шундай қилиб, қўшилган қиймат ҳажми якуний маҳсулот қийматига тенг, бу маҳсулотнинг чакана баҳосида акс этади. Такрорий ҳисоб қиймати умумий савдо қиймати ва қўшилган қиймат орасидаги фарқ сифатида аниқланади, 4 050 – 1 000 = 3 050 пул бирлиги.
Do'stlaringiz bilan baham: 
