2. Makroiqtisodiyot fanining tadqiqot usullari. “Resurslar- tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar –xarajatlar”ning doiraviy oqimi modeli

Кўрсаткичлар
Пул бирликлари
ЯИМ	600
Уй хўжаликлари истеъмоли	320
Соф инвестициялaр ҳажми	110
Давлат харажатлари	90
Экспорт	120
Импорт	90
Бюджетга тушувчи бевосита солиқлар ҳажми	40
Билвосита солиқлар ҳажми	30
Тадбиркорларга субсидиялар	25

Қуйидагиларни ҳисобланг:

а) амортизация маблағлари ҳажми;

б) миллий даромад (МҲТнинг эски талқинига кўра);

в) давлат бюджети ҳолати.

Ечиш:

а)харажатларга кўра ЯИМни ҳисоблаш формуласига асосланиб ялпи инвестициялaр ҳажмини топамиз:

I = ЯИМ - C - G - N_x.

Бунда, T = 600 - 320 - 90 - 30 = 160.

А = I - I _cоф = 160 - 110 = 50.

б) миллий даромад қуйидагича аниқланади:

МД = ЯИМ - А – Т_n,

Бу ерда, Т_n – бизнесга билвосита солиқлар.

Бунда

МД = 600 - 50 - 30 = 520.

в) давлат бюджети ҳолатини аниқлаш учун давлат даромад ва харажатларини қиёслаш зарур.

Т = 40 + 30 = 70.

Бунда Т - G = 70 - 90 = - 20, яъни бюджет дефицити мавжуд.

6-масала

Иқтисодиёт қуйидаги кўрсаткичлар билан ёритилган:

1. 
   Истеъмол харажатлари (С) = 2300;
   
2. 
   Ялпи инвестициялaр (I) = 700;
   
3. 
   Давлат харажатлари (G) = 800;
   
4. 
   Трансферт тўловлари (ТR) = 100;
   
5. 
   Давлат қарзи бўйича фоиз тўлаш (N) = 100;
   
6. 
   Солиқлар (Т) = 800.
   

ЯИМ =ЯММ деб тахмин қилинсин.
Ҳисобланг:

а) шахсий жамғармалар;

б) давлат жамғармалари;

в) агар дефицит oблигaциялaр чиқариш билан 80%га мoлиялаштирилиши маълум бўлса, давлат бюджети дефицитини қоплаш учун чиқарилган давлат oблигaциялaри қиймати ва қўшимча пул миқдори.

Ечиш:

а) шахсий жамғармалар қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади:

С_p = (Y + ТR + N – Т) – C

Y = C + I + G

Y = 2300 + 700 + 800 = 3800

С_g = (3800 + 100 + 100 – 800) – 2300 = 900

б) давлат жамғармалари қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади:

С_г = Т – ТР – Н – Г

С_g = 800 – 100 – 800 = –200

в) давлат жамғармаларининг салбий белгиси давлат бюджети дефицити мавжудлигини англатади:

BD = –С_g = – 200

Дефицит 80% oблигaциялaр чиқариш билан мoлиялаштирилади, яъни:

B = 0,8 х BD

B = 0,8 х 200 = 160

Дефицитнинг қолган қисми қўшимча пул чиқариш орқали мoлиялаштирилади:

М = 200 – 160 = 40.

7-масала

Иқтисодиёт қуйидаги кўрсаткичлар орқали ёритилади:

1. 
   Истеъмол харажатлари (С) = 1200;
   
2. 
   Ялпи инвестициялaр (I) = 500;
   
3. 
   Давлат харажатлари (G) = 300;
   
4. 
   Трансферт тўловлари (ТR) = 200;
   
5. 
   Давлат қарзи бўйича фоиз тўлаш (N) = 100;
   
6. 
   Солиқлар (Т) = 400.
   
7. 
   Соф экспорт (Х_n) = –100.