2-laboratoriya ishi suv bug‘i bosimini temperaturaga bog‘liqligini aniqlash. Ishning maqsadi

---

2-LABORATORIYA ISHI 
 
SUV BUG‘I BOSIMINI TEMPERATURAGA BOG‘LIQLIGINI 
ANIQLASH. 
ISHNING MAQSADI:
O‘zgarmas hajmdagi suv bug‘ining temperaturasini 
bosimga bog‘liqligini o‘rganish. 
Xalq xo‘jaligining turli sohalarida suv bug‘i keng qo‘llaniladi. Suv bug‘i bug‘ 
turbinalarida, bug‘ mashinalarida va turli xil issiqlik almashinish apparatlarida 
qo‘llaniladi. Moddaning suyuq holatiga o‘tishi bug‘lanish deyiladi. Bunda 
molekulalarning bir qismi suyuqlik yuzasidan uchib chiqadi va uning ustida bug‘ 
hosil bo‘ladi. 
Agar bug‘lanish yopiq idishda ketayotgan bo‘lsa, u holda bug‘ miqdori 
muvozanat qaror topguncha, ya’ni suyuqlik va bug‘ miqdorlari o‘zgarmas 
bo‘lguncha ortaveradi. Bu vaqt birligi ichida suyuqlikdan chiqib ketayotgan zarralar 
soni shu vaqt ichida suyuqlikka qaytayotgan zarralar soniga teng degan so‘zdir. 
Suyuqlik bilan muvozanatda turgan bug‘ to‘yingan bug‘ deyiladi. Muvozanat 
vaqtida bug‘ning zichligi o‘zgarmas bo‘ladi, bu zichlik muayyan bosimga to‘g‘ri 
keladi. To‘yingan bug‘ bosimi temperatura ko‘tarilishi bilan ortadi. Temperatura 
qancha yuqori bo‘lsa, suyuqlikning shuncha ko‘p molekulalari gaz fazaga o‘tadi va 
bug‘ning muvozanat qaror topgandagi zichligi, binobarin, bosimi shunchalik katta 
bo‘ladi. Suyuqlik tegib turganda va uning ustidagi bo‘shliqni to‘yintiradigan bug‘ 
to‘yingan nam bug‘ deyiladi. To‘yingan nam bug‘ - bug‘ bilan juda mayda suv 
tomcxilari aralashmasidir. 
Umumiy holda to‘yinish temperaturasi t
m
va bosim quyidagidek bog‘langan: 
)
(
m
m
t
f


2. TAJRIBA QURILMASINING TUZILISHI VA ISHLASHI 
Suv bilan to‘ldirilgan va temir g‘ilof (7) ichiga joylashgan idish (1) 
elektroplitka (4) ustiga o‘rnatilgan. (3-rasm.)

---

Temperatura termopara (2) yordamida o‘lchanadi. Idishda saqlanish klapani 
(6) bor. Idishdagi bosim manometr (3) bilan o‘lchanadi. 
3-rasm. To‘yingan bug‘ning bosimini temperaturaga bog‘liqligini aniqlash 
qurilmasi. 
1-temir idish; 2-termopara; 3-manometr; 4-elektroplitka; 5-lagometr; 6-saqlanish 
klapani; 7-temir g‘ilof. 
3. TAJRIBA O‘TKAZISH TARTIBI 
1.
Idish suv bilan to‘ldiriladi. 
2.
Saqlanish klapani ocxiladi. 
3.
Elektroplitka elektr tokiga ulanadi. 
4.
Suv qaynay boshlangach (t

100 
o
C) saqlanish klapani orqali bug‘ shiddat 
bilan chiqa boshlaganda klapan berkitiladi. 
5.
Bosim har 0,2-0,4 at.ga o‘zgarganda, bosim o‘zgarishi va temperatura 
o‘zgarishi yozib boriladi. 
6.
Bosim 4 at.ga ko‘tarilganda elektroplitka tokdan uziladi. 
7.
Sovitish jarayonida temperatura va bosim o‘zgarishlari yozib boriladi. 
8.
Barometr ko‘rsatishidan atmosfera bosimi aniqlanadi. 
9.
Tajriba tugagandan so‘ng qurilma elektr tokidan uziladi. 
4. TAJRIBA NATIJALARINI HISOBI 
1.
Idishdagi to‘yingan bug‘ning absolyut bosimi hisoblanadi. 
P
t
=P
a
=P
b
+P
m
. 
P
b
- barometr ko‘rsatishidan olingan bosim. 
P
m
- manometr ko‘rsatishi bo‘yicha olingan bosim. 

---

2.
Isitish va sovitish vaqtida aniqlangan o‘rtacha to‘yinish temperaturasi 
hisoblanadi: 
2
sov
is
m
t
t
t


(1) 
3.
Tajriba natijalaridan P
t
=f(t
m
) munosabat aniqlanadi va jadval hamda grafik 
holiga keltiriladi. 
5. HISOBOTNING MAZMUNI 
1.
laboratoriya ishining nomi. 
2.
Qisqacha nazariy ma’lumot 
3.
Tajriba qurilmasining sxemasi. 
4.
Tajriba yakunlari. 
5.
Ishning yakuni bo‘yicha xulosa. 
Nazorat savollari: 
1. To‘yingan bug‘ deb nimaga aytiladi? 
2. Sharl qonuniga ta’rif bering 
3. To‘yingan bug‘ning absolyut bosimi