2. ivасрнинг 70-йилларида Хионийлар давлатининг ташкил топиши

23. Маҳмуд Ғазнавийнинг ҳарбий юришлари. Х-XI асрларда Жанубий ва Шимолий Хоразм.
Маҳмуд Ғазнавий Хоразмшоҳ Маъмун ибн Маъмунни (1009-1017 й.)
ўзига куѐв қилиб олиб, тез орада таъсирини Хоразмга ҳам ўтказиш
тараддудига тушади. Бу вақтга келиб, Хоразм юксак деҳкончилик
маданиятига эришган, мусулмон дунѐсида илм-фан маркази, юксак
салоҳиятли олимлар юрти сифатида ҳам донг таратган эди.
Аввалига Ғазнавийнинг элчиси, кейин Султон Маҳмуднинг ўзи
Маъмунни сиқувга олиб, ундан қарамликни талаб қила бошлайдилар. Бир
тарафдан Маҳмуд Ғазнавий, бошқа тарафдан атрофдаги аъѐнлари ҳамда
зодагонлар томонидан қаттиқ қистовга олинган Хоразмшоҳ, 1017 йил
баҳорида сарой фитнаси қурбонига айланади. Натижада, Маҳмуд бу
233
воқеликни баҳона қилиб катта қўшин билан келиб, Ҳазорасп ѐнидаги жангда
Хоразм қўшинини мағлубиятга учратади. Хоразмдан кўплаб бойликлар
билан бирга, фан ва маданият арбоблари ҳам Ғазнага кўчириб келтирилади.
Улар орасида улуғ олим Абу Райҳон Беруний ҳам бор эди. Хоразмга эса
султоннинг собиқ бош ҳожиби Олтинтош ноиб этиб тайинланди.
Қорахонийларнинг ўзаро тафовутларидан фойдаланган Маҳмуд
Ғазнавий 1024 йили Амударѐ бўйларига юриш қилиб, Чағаниѐн, Қобадиѐн,
Хутталон ва бошқа чегарадош вилоятларни ўз давлати таркибига киритади.
ХI аср тарихчиси Гардизий «Зайнул ахбор» асарида Маҳмуд Ғазнавий билан
Тамғачхон Қодир Қорахонийнинг юзма-юз учрашуви ҳақида ҳикоя қилади.
Учрашув 1025 йили Самарқанд жанубидаги бир жойда бўлиб ўтади. Шундан
сўнг Султон Мовароуннаҳр ишларига янада кўпроқ аралаша бошлади.
Шиа мазҳабидаги Буваҳийлар сулоласи ҳукмронлигига чек қўйган
султон Маҳмуд Ғазнавий 1029 йили Рай ва Жилобни ҳам ўз мулкига қўшиб
олади. Натижада, Маҳмуд Ғазнавий мусулмон шарқидаги энг йирик ва
қудратли давлат соҳибига айланади. Албатта, Маҳмуд Ғазнавий ўз даврининг
фарзанди бўлиб, мураккаб ва зиддиятли вазиятлар, қарама-қаршиликларга
бой бўлмиш ўрта асрларда ҳукмдорлик қилган. Бу ҳол унинг барча саъй-ҳаракатлари, ички ва ташқи сиѐсатида яққол намоѐн бўлган.