2. ИҚтисодий тизим турлари

2. 4 Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari.
Бозор иқтисодиётининг самарали ва барқарор иқтисодий тизим сифатида амал қилиши ва ривожланиши унинг афзалликлари билан боғлиқдир.
Бозор ресурсларни самарали тақсимлаб жамият учун зарур бўлган маҳсулот ва ҳизматларни ишлаб чиқаришга йўналтиради. Бозор иқтисодиёти ресурсларни самарали тақсимлашга ёрдам беради. Рақобатли бозор тизими ресурсларни жамият кўпроқ мухтож бўлган товарлар ва хизматлар ишлаб чиқаришга йўналтиради. Бу ишлаб чиқариш учун ресурсларни оқилона комбинациялашнинг энг самарали усулларидан фойдаланишни талаб қилади ва янги самарали ишлаб чиқариш технологияларини яратиш ва ишлаб чиқариш жараёнига жорий этишга ёрдам беради. Шундай қилиб, бозорнинг "кўринмас қўли" мавжуд русурслардан энг кўп зарур бўлган товарларни ишлаб чиқаришни назорат қилади. Бу эса бозорнинг максимал самарадорлигини назарда тутади.
Истеъмолчилар ва тадбиркорлар учун танлаш ва ҳаракат қилиш эркинлиги. Бозор тизими тадбиркорлик ва танлов эркинлигини муҳимлигини аниқ белгилаб беради. Истеъмолчилар ўзлари хоҳлаган нарсаларни сотиб олишлари мумкин, ўз навбатида корхоналар - керак деб топган нарсаларни ишлаб чиқариш ва сотишлари мумкин ва ниҳоят ресурсларни етқазиб берувчилар, қўлларидаги материал ва ишчи кучи ресурсларини ўз хоҳишларига кўра жойлаштиришлари мумкин. Бундан кўринадики истеъмолчилар бир нарсани талаб қилганда, корхоналар бутунлай бошқа нарсани ишлаб чиқаришни танлашади. Унда нима учун иқтисодиёт бундай холатда тўлиқ бетартиблик ҳолатига тушмайди? деган савол туғилади. Чунки, иқтисодий жараёнлар рақобатли нарх механизми ёрдамида муофиқлаштирилади ва тартибга солинади. Корхона ўзи истаган товарлрни ишлаб чиқара олмайди бу нуқтаи назардан улар “эркин” эмаслар. Истеъмолчиларнинг қарорлари баъзи маҳсулотларни даромадли қилади, бошқаларини эса аксинча ишлаб чиқаришда зарар қўрадиган ҳолга келтиради, қандай маҳсулотни ишлаб чиқариш тўғрисида қарор қабул қилишда фирмани танлаш эркинлиги чекланган бўлади. Корхоналар ишлаб чиқариш учун танлаган маҳсулот хусусидаги қарорларини истеъмолчилар танлови билан келиштиришлари лозим акс ҳолда зарар кўриш хатто банкрот бўлишлари мумкин.