Kuch yo’nalishi ko’chish yo’nalishi bilan mos tushgan holda kuch modulini ko’chish moduliga ko’paytmasiga teng bo’lgan A skalyar kattalik kuchning ishi deb ataladi
Bog'liq 2. ideal gazlar uchun holat tenglamasi quyidagicha edi pv
22-Bilet 1.Mexanik ish. Kuch yo’nalishi ko’chish yo’nalishi bilan mos tushgan holda kuch modulini ko’chish moduliga ko’paytmasiga teng bo’lgan A skalyar kattalik kuchning ishi deb ataladi.A=FScos Bunda: A – bajarilgan ish F- jismga ta’sir qiluvchi kuch S - o’tilgan yo’l- kuch va ko’chish orasidagi burchak 1m=1kg S birligi A=1J=1NA=F 1m = FS formula ko’rinishida yozamiz. bo’ladi, buni A=FScos= F c os H arakat yo’nalishiga qarama-qarshi bo’lgan kuch ish bajaradimi? Masalan, sirpanish, ishqalanish kuchi ish bajaradimi? Jism yuqoriga ko’tarilayotganda og’irlik kuchi, suvga sakrovchi suvga tushganda suvning qarshilik kuchi ,ishqalanish kuchlari va hokazolar manfiy ish bajaradi. Jism vaqt birligi bajaradigan ishgaquvvat deyiladi. 2. Karno sikli va uning foydali ista koeffitsienti Karno sikli mantiqan ustivor va mazmunan oddiy bo'lib, uning diagrammasi ikkita izoterma va ikkita adiabatadan tashkil topgan Sistemaga isitkich (issiqlik manbayi) dan qx issiqlik miqdori uzluksiz uzatilib turishi hisobiga uning T{ temperaturasi o'zgarmas saqlanadi. Shunda sistemada kechadigan jarayon o'zgarmas (7'= const) temperatura ostida sodir bo'ladi. Qoldiq (ish bajarmagan) issiqlik miqdori q2 sistemadan uzluksiz ravishda tashqi muhit — sovitkichga T2- const ostida chiqariladi. Shuning uchun q{ ning ishorasi musbat, q2 niki manfiy deb qabul qilinadi.Fransuz muhandisi Karno Nikola Leonar Sadi 1824-yili «Olovning harakatlantiruvchi kuchi haqida mulohazalar* asarida issiqlik va ishning o'zaro bir-biriga aylanishi to'g'risidagi masala yechimini to'g'ri topgan. Hozirgi kunda ham bu yechim natijasi o'z kuchini yo'qotgan emas.Karno siklining diagrammasidagi 1, 2 nuqtalar oralig'ida sistemaga keltirilgan issiqlik miqdori qf = Aq=AU+ PAV=AU+AA bo'lsa-da (sistema sifatida ideal gaz olinganida), uning izotermik jarayonda ichki energiyasining o'zgarishi AU= 0 bo'lgani uchun gazning bajargan ishi quyidagicha ifodalanadi: AX = PAV=P{V2- Vx). Ax ishning kattaligi sistemaga kiritilgan issiqlik miqdoriga teng. Sikl diagrammasining 2, 3 nuq-talari oralig'ida ishchi gaz o'zi-ning ichki enei2iyasining kama-yishi hisobiga adiabatik kenga-yib, ya'ni tashqi muhit bilan issiqlik almashmasdan ish bajaradi (2.7-rasm). Jarayonning 3, A nuqtalari oralig'ida sistemadan issiqlik miqdori tashqi muhitga (T2 = const) o'zgarmas tempe-raturada chiqariladi.Shu davrda sekinlik bilan siqilish ham davom eiaai. du uuimua sistemaning bajargan ishining kattaligi sarflangan issiqlik miqdoriga teng bo'ladi, ya'ni q2 = Aq = (qx-q2)=A2. Ish moddasi adiabatik siqilsa (4, 1 nuqtalar oralig'i), uning ichki energiyasi ortadi. Bu siqilish jarayonida gaz ustida ish bajarilsa, uning termodinamik parametrlari o'zgaradi. Shunda muayyan shart va talablar bajarilganida, sistemaga tashqaridan issiqlik kiritmasdan ham foydali ish bajarish mumkin bo'ladi.Karno siklining /2diagrammasi ikkita izoterma (kengayish va siqilish) hamda ikkita adiabata (kengayish va siqilish) lardan tashkil topgan Bu tenglama faqat qaytar sikllar uchun to'g'ri.
Aylanma siklda bajarilgan ish kattaligi sistemaga kiritilgan va undan sovitkichga chiqarilgan issiqlik miqdorlariga bog'liq bo'lsa, Karno siklida esa, ish moddasining boshlang'ich va oxirgi temperaturalari farqiga bog'liq bo'lar ekan. Shuning uchun Karno -*i-« j_ i~u~ui m2AA* temnp.mtiirasi ortib borgan sayin siklning flk kattalashadi.Ishchi modda ish bajarib bo'lgandan keyin uning temperatu-rasini nolgacha pasaytirish mumkin bo'lmaganligi kabi, boshlang'ich temperaturasini ham cheksizlikka T= «> yaqinlash-tirib bo'lmaydi. Shuning uchun issiqlik mashinasining fik 100% (tj > 1) bo'la olmaydi.
3. 1826 yilda nеmis fizigi Om tajriba orqali o’tkazgichdagi tok kuchi kuchlanish (U) ga to’g’ri praportsional, R qarshilikka tеskari praportsional ekanligini aniqladi. Qarshilik Om larda o’lchanadi.
Qarshilik o’tkazgichning uzunligiga to’g’ri proportsional va ko’ndalang kеsim yuzasi S ga tеskari proportsional bo’ladi: -o’tkazgichning solishtirma qarshiligi. Qarshilik tеmpеraturaga ham bog’liq bo’ladi -qarshilikning tеmpеratura koeffitsiеnti dеb ataladi. Endi kuchlanish ta'sirida bo’lgan R qarshilikda o’zgarmas tokning q zaryadni ko’chirishda bajargan ishni topamiz. Bilamiz-ki, bu ish ga tеng. formulasini va Om qonunini hisobga olsak, tokning bajargan ishi uchun quyidagi formulalar hosil bo’ladi: Har bir formulani vaqtga bog’lasak o’zgarmas tok quvvati uchun ifodalar hosil bo’ladi: