2. Havoda qotadigan ohaqni olishda kechadigan jarayonlar Karbonat xom ashyoni kuydirishda kechadigan kimyoviy jarayonlar

Texnologik sxemasi. Mergel ohaktosh portlash yo‘li bilan qazib olinadi, maydalanadi, saralanadi va kuydiriladi.
Ohak kuydiruvchi agregat sifatida shaxta yoki aylanma pechlardan foydalaniladi. Shaxta pechlarda kamida 20-40 mmo‘lchamda bo‘lgan ohaktosh, aylanma pechlarda esa 15-20 mm o‘lchamdagi ohaktosh kuydiriladi.
Mergel ohaktoshlarni kuydirayotganda kalsiy oksidi hosil bo‘ladi. U gil aralashmalar tarkibidagi kislota oksidlari bilan o‘zaro ta’sir etishadi. Shunda kalsiy silikatlari, alyuminatlari va ferritlari ham hosil bo‘ladi. Aytib o‘tilgan o‘zaro ta’sir etishish suyuq faza eritma hosil bo‘lmasdan qattiq fazalarda sodir bo‘ladi. Shuning uchun ham kuydirilgan material kesaklanib qolmaydi.
Gidravlik ohakni kuydirish temperaturasi amalda 800-900⁰ C dan 1000⁰C gacha bo‘ladi. 1100⁰C dan yuqori temperatura tavsiya qilinmaydi, kuydirish temperaturasi shundan oshsa, mahsulot so‘nish qobiliyatini yo‘qotadi.
Gidravlik ohak ishlab chiqarish uchun dolomitlashmagan, shuningdek, dolomitlashgan ohaktoshlar qo‘llaniladi. Dolomitlashgan ohaktoshlardagi MgCO₃ miqdori 20% gacha boradi. Bunday ohaktoshlarni kuydirayotganda talaygina magniy oksidi hosil bo‘ladi. Magniy oksidi esa kuydirish temperaturasi 800-900⁰C dan ortishi bilan suvga nisbatan aktivligini tobora kamaytira boradi. Bunday magneziya sekin so‘nadi va qotib qolgan betonda ham so‘nishni davom etirishi mumkin. Natijada beton yorilib ketishi mumkin. Shuning uchun ham dolomitlashgan mergel ohaktoshlarni yuqorida ko‘rsatilgani kabi 800-900⁰C dan oshmaydigan temperaturada shaxta yoki aylanma pechlarda kuydirish kerak.
Shaxta pech turi ishlatiladigan ohaktoshlarning kimyoviy tarkibiga qarab tanlanadi. Ohaktoshlar dolomitlashmagan bo‘lsa, xom ashyo bilan yoqilg‘i aralash solinadigan pechlar ishlatiladi. Dolomitlashgan ohaktoshlar esa yoqilg‘i batamom yongandan, o‘txonasi tashqariga chikarilgan pechlarda yoki ancha tejamli nim gaz pechlarda kuydirilgani ma’qul. Aks holda, magniy oksidi kuyib ketadi.
Tuyilgan so‘ndirilmagan ohak ishlash dolomitlashmagan ohaktoshlar xom ashyo bilan yoqilg‘i aralash solingan pechlarda kuydirilgani yaxshi. Chunki mayda tuyilgan holdagi yoqilg‘i kuli ohakning gidravlik xossalarini oshiradi.
Aylanma pechlar ishlab chiqarishning bu sohasida kam ishlatiladi. Chunki yoqilg‘i sifatida ko‘mir changini ishlatishga, ko‘mir chang tayyorlashni tashkil etish uchun ko‘p mablag‘ sarflashga, shuningdek kuydirish uchun ancha ko‘p, ya’ni shaxta pechlarida kuydirilayotgan vaqtdagi 12-15% o‘rniga ohak og‘iriligiga nisbatan 20% gacha shartli yoqilg‘i sarflashga to‘g‘ri keladi. SHunga qaramasdan, boshqa bir qator ko‘rsatkichlari, jumladan, sermehnatliligi jihatidan shaxta pechlarga qaraganda ancha tejamli kalta aylanma pechlar ishlatiladi.
Gidravlik ohak kuydirishda shaxta va aylanma pechlarning ish unumi, taxminan, havoda qotadigan ohakni kuydirish pechlarining ish unumidek bo‘ladi.
So‘ndirilmagan tuyilgan gidravlik ohak ishlab chiqarayotganda texnologik operatsiyalar qanday tartibda davom etishi quyidagi sxemadan ko‘rinib turibdi:



Улушлагич

Улушлагич