2-bob. Mikroorganizmlarni o‘stirish usullari

Mikroorganizmlarni davriy o‘stirish

Ekiladigan materiallar olishda, produtsentni ekishga tayyorlashda ko‘pincha davriy o‘stirish usulidan foydalaniladi. Buning mohiyati shundan iboratki, mikroorganizmlarning o‘sish davrida tashqaridan qo‘shimcha ozuqa moddalari qo‘shib borilmaydi, shuningdek olib tashlanmaydi ham. Bunday sharoitda mikroorganizmlar ma’lum rivojlanish davrini bosib o‘tgan holda o‘sadi, rivojlanadi va ko‘payadi. Rivojlanish sikli fazalar va davrlar almashinuvi bilan belgilanadi. Fazalarning birin-ketin almashinish jarayonlari chizma-larda ifodalanishi mumkin. Agar ekilgan vaqtda idishdagi hujayralar soni aniqlansa, ma’lum bir vaqtda ma’lum miqdordagi hujayralar soni paydo bo‘ladi. Hujayra sonini (yoki ularning umumiy og‘irligini) absissaga, o‘tgan vaqtni esa ordinataga qo‘yib chizma chizilganda, mikroorganizmlarning qanday ko‘payganligi to‘g‘risidagi axborotni olish mumkin bo‘ladi (5-rasm). 

 Ushbu egri chiziq mikroorganizmlarning o‘sish egri chizig‘i deb ataladi va u bir necha faza va davrlarga bo‘linadi.

I. Dastlabki yoki birinchi faza lag faza yoki moslashuv fazasi deb ataladi. Bu faza muxitga achitqi produtsent tashlangandan, mikroorganizm-larni ko‘payish davri boshlangangacha davom etadi. Bu davr ichida mikroorganizm yangi muhitga, ya’ni sharoitga moslashadi (adaptatsiya). Ushbu fazaning tuzilishi mikroorganizm-ning fiziologik o‘sish xossalariga, ekuv va ozuqa muhitining tarkibi va sifatiga hamda o‘stirish sharoitiga bog‘liq bo‘ladi. Bu sharoitlar mikrob oldin o‘sib turgan sharoitdan qanchalik ko‘p farq qilsa hamda qanchalik ekuv material-larini miqdori ko‘p bo‘lsa, bu fazaning davri shunchalik qisqa bo‘ladi.

Hujayra tashqarisida unchalik o‘zgarish kuzatilmasa ham, hujayra ichidagi biokimyoviy jarayonlarda o‘zgarish bo‘lib o‘tadi. Hujayrada ribosomalar soni va oqsil miqdori ko‘payadi, fermentlar tizimi faollashadi. Dastlabki davrda mikrob populyasiyalari ko‘paymagan holda hujayra hajmi kengayadi.