2-bob. Mikroorganizmlarni o‘stirish usullari

.Uzluksiz o‘stirish tizimlarining klassifikatsiyasi

Mikroorganizmlarni uzluksiz ko‘paytirish (o‘stirish) usuli bugungi kunga kelib nafaqat ilmiy asoslab berildi,balki ishlab chiqarish sharoitida ham keng qo‘llanib kelinmoqda. Bu usuldan foydalanish misollari shunchalik ko‘payib ketganki, ularni bir tizimga solib, klassifikatsiya qilish zaruriyati tug‘ildi.

Adabiyotlarda keltirilgan va amaliyotdan o‘rin olgan tizimlardan maqsadga muvofiq bo‘lgan tizim – bu uzluksiz ko‘paytirishni ishlatishga qarab klassifikatsiya qilishdir (1-chizma).

1-chizma. Uzluksiz o‘stirish tizimining klassifikatsiyasi

Uzluksiz o‘stirish tizimi ochiq yoki yopiq sharoitda ishlatilishi mumkin. Ochiq tizimda biomassa (hujayralar) yangi hujayralarning paydo bo‘lish tezligiga barobar ravishda ozuqa muhiti bilan birga fermentyordan yuvilib, chiqarilib turiladi. Bunday sharoitda ularning doimiy miqdoriga osongina erishish mumkin.

Berk - yopiq tizimda esa hujayralar tizimda saqlanib qoladi va muayyan sharoitda ular miqdorining oshib ketishiga olib keladi. Bunday sharoitda bir chegaralovchi (limit) omil ikkinchi omil bilan almashinib turadi, natijada, hujayralarning ko‘p qismi o‘ladi va bunday tizim dinamik barqarorlik holatiga kela olmaydi. Bu jarayon xuddi cho‘zilgan davriy tizimga o‘xshab o‘tadi. SHu sababli ham yopiq tizimdagi ko‘paytirishni ko‘p vaqt faoliyat ko‘rsatuvchi uzluksiz oqimga qarshi tizim sifatida qaramaslik kerak. Ochiq tizimni yopiq tizimga o‘tkazish unchalik muammoli ish emas, tizimga ba’zi-bir texnik o‘zgarishlar kiritish orqali, bu muommoni amalga oshirish mumkin.

Ochiq va yopiq tizimlarning farqi shundaki, ochiq tizim o‘rnatilgan dinamik rejimda faoliyat ko‘rsatadi. Bundan farqli o‘laroq, yopiq tizim hech qachon dinamik rejimda bo‘la olmaydi. Uzluksiz jarayon gomogen va geterogen uzluksiz holatlarda bo‘lishi mumkin. Gomogen uzluksiz holatda tez aralashtirilib turilgan fermentyor ichidagi barcha ko‘rsatkichlar (ozuqa moddalar miqdori, mikroorganizmlarning o‘sish tezligi) doimiy bo‘ladi.

Geterogen uzluksiz holatda esa bir necha fermentyorlar ba’misoli batareyalar singari bir- biri bilan ulangan xolatda bo‘ladilar va ularning har birida doimiy o‘stirish sharoiti ushlab turiladi, ammo bu sharoitlarning biri ikkinchi fermentyornikidan farq qiladi. Bu usulda hujayralarning ko‘payishi uchun doimiy sharoit yaratilmaydi.