2. Antik dunyo iqtisodiy qarashlari

125. Avstriya maktabining’ asoschilari kimlar?
XIX asrning’ 70-yillarida iqtisodiy ta’limotlarning’ nufuzli maktablaridan biri bo’lg’an Avstriya maktabi vujudg’a keldi. Avstriya maktabini sub’ektiv yoki sub’ektiv-psixolog’ik maktab deb ҳam ataydilar. Uning’ mafkurachilari qo’llag’an usul munosabati bilan ung’a mana shunday nom berilg’an. 70-yillarda Avstriya maktabining’ asoschisi K.Meng’er (1840-1921) bu G’’oyani rivojlantirib, uni sub’ektiv-psixolog’ik maktabning’ asosiy nazariyasig’a aylantirdi. Evg’eniy Byom-Baverk (1851-1914), Fridrix Vizer (1851-1926) va boshqalar ҳam shu nazariyani ishlab chiqdilar. Avstriya maktabining’ konstepstiyalari K.Meng’erning’ «Siyosiy iqtisod asoslari» (1871), F.Vizerning’ «Xo’jalik boylig’ining’ kelib chiqishi va asosiy qonunlari to’G’’risida» (1884), E.Byom-Baverkning’ «Kapital va foyda» (1884-89), «Xo’jalik ne’matlari boylig’i nazariyasining’ asoslari» (1886), «K.Marks nazariyasi va uning’ tanqidi» (1896) va boshqa asarlarida bayon etilg’an, Avstriya maktabining’ ta’limoti Ang’liya, G’ermaniya, AQSh va Rossiyada ҳamda boshqa mamlakatlarda yoyildi. Bu ta’limot iqtisodiyot fanining’ shundan keying’i rivojig’a katta ta’sir o’tkazd126XIX asrning’ ikkinchi yarmi-XX asrning’ boshlarida iqtisodiy ta’limotlarning’ rivojlanishi (evolyustiyasi) kapitalizm iqtisodiyotida uning’ siyosiy ustqurmasida yuz berayotg’an tub siljishlarni aks ettirar edi. XIX asrning’ so’ng’g’i chorag’ida erkin raqobatning’ monopoliyag’a aylanishi iqtisodiyotdag’i eng’ muҳim ҳodisa bo’ldi. Bu jarayon kapitalizm ziddiyatlarning’, ayniqsa meҳnat bilan kapital o’rtasidag’i ziddiyatlarning’ chuqurlashuvi va keskinlashuvi bilan ayni bir vaqtda ro’y berdi. XIX asrning’ 70-yillaridan boshlab qiymat nazariyasi va uni ilmiy taҳlil qilishda ҳam chinakam inqilobiy o’zg’arish yuz berib aynan shu davrda Evropaning’ bir nechta mamlakatlarida turlicha nazariy maktablar shakllandi. Ushbu maktablar yaratg’an iqtisodiy ta’limot fanda «marjinalizm» ta’limoti deb nomlanib XX asrning’ 30-yillarig’acha o’z mavqeini saqlab turdi.Marjinalizm franstuzcha «marg’inal» so’zidan oling’an bo’lib «eng’ yuqori», (cheg’araviy) deg’an ma’nonibildiradi.Bu boradag’i o’zining’ ilk fikrlarining’ U.Stenli Jevons 1862 yilda Britaniya fanlarini rivojlantirish Assostiastiyasida qilg’an «Siyosiy iqtisodning’ umumiy nazariyasi ҳaqida qisqacha bildirish»nomli ma’ruzasida bayon etg’an edi. 1871yilda esa U.Jevons yang’i nazariyasini ilmiy asoslashg’a baG’’ishlang’an fundamental asar bo’lg’an «Siyosiy iqtisod nazariyasi»nomli kitobini Ang’liyada nashr qildirdi. Aynan mana shu yili 1871yilda Avstriyada Karl Meng’erning’ «Siyosiy iqtisod asoslari»nomli kitobi ҳam e’lon qilindi. Bu kitobda ҳam xuddi mana shu «eng’ yuqori foydalilik»nazariyasi taҳlil qilinib matematik formula va teoremalarsiz ilmiy jiҳatdan asoslab berildi.1874 yilda Shveystariyada Leon Valrasning’ «Sof iqtisodiyot fani elementlari»nomli kitobi nashrdan chiqdi. Bu kitobdag’i iqtisodiy nazariya to’liq ravishda matematik jiҳatdan rivojlantirildi. Shunday qilib yang’i yo’nalish bir vaqtda uchta olim tomonidan turli mamlakatlarda ing’liz, nemis va franstuz tillarida ilmiy jiҳatdan asoslab berildi..