2-3 Маъруза: ҚЎЗҒалувчан тўҚималар физиологияси

---

2-3 Маъруза: ҚЎЗҒАЛУВЧАН 
ТЎҚИМАЛАР ФИЗИОЛОГИЯСИ
Маърузачи: б.ф.д. акад. Зарипов Б.З.
б.ф.н., доц. Алламуратов М.

---

Режа
1. Қўзғалувчан тўқималар ҳақида умумий тушунча
2. Нерв ва мускул ҳужайраларининг биопотенциал турлари 
(электр жавоблари) Тинчлик ва ҳаракат потенциали
3. Асаб тизимининг умумий физологияси
4. Мушак тизими физиологияси

---

Қўзғалувчан тўқималар ҳақида умумий 
тушунча
•
Барча ҳужайралар таъсирларга жавобан физиологик тинч ҳолатдан
қўзгалиш ҳолатига ўта олади. Лекин «кузралувчан тўқималар» атамаси
фақат нерв, мушак ва без тўқималарга нисбатан махсус қўлланилади,
чунки бу тўқималарда қўзғалиш ҳужайра мембранаси бўйлаб
тарқаладиган электр импулсининг юзага чиқиши билан бирга давом
этади.
•
Қўзғалувчанлик деб тирик ҳужайранинг берилган таъсирларга
қўзғалиш билан бирга жавоб берилиши тушунилади. Қўзғалиш -
берилган таъсирларга тўқималарнинг хусусий (нерв туқимасидан
импулсларнинг ўтиши, мушакнинг қисқариши, безларнинг шира
ажратиши)
ва
умумий
реакциялар
(ҳаракат
потенциалининг
генерацияси, метаболитик ўзгаришлар) билан жавоб бериши орқали
намоён бўлади.

---

•
Қўзғалувчан тўқималарга қуйидаги хоссалар хос:
•
– қўзғалувчанлик– қўзғала олиш қобилияти;
•
– ўтказувчанлик– асаб импульсини ўтказиш қобилияти (асабдаги 
ўтказиш тезлиги 120 м/с, яъни 600 км/с га етиши мумкин);
•
– қисқарувчанлик – қўзғалган вақтда куч ёки қувватни
ривожлантира олиш ёки қобилияти;
•
– лабиллик– функционал ҳаракатчанлик, яъни ритмик фаолликка 
эга бўлиш қобилияти (асаб секундига 1000 тагача асаб 
импульсини генерациялаши мумкин);

---

•
Қўзғалувчан тўқималар учун иккита асосий асаб жараёнлари – қўзғалиш ва
тормозланиш жараёнлари хосдир. Тормозланиш — қўзғалиш жараёнининг фаол
тўхтатиб турилишидир. Ушбу иккита жараённинг ўзаро боғлиқлиги сабабли яхлит
организмдаги асаб фаолияти мувофиқлашади.
•