2- ma’ruza: Modellar, model turlari va ulardan foydalanish

2- MA’RUZA: BOSHQARISH OBYEKTLARINI TADQIQ ETISHNING ANALITIK USULI

• Ishlab chiqarishidagi keng tarqalgan oddiy boshqarish obyektlarini tavsiflovchi differensial tenglamalar turi quyidagi jadvalda keltirilgan:

Jarayon	Differensial tenglamasi	Ob’yekt xususiyati	Umumlashgan koordinata
			H (chiqish)	X (kirish)
Ilgarilanma xarakat		m – massa	v - chiziqli tezlik	P - kuch
Aylanma xarakat		I – inersiya momenti	ω - burchak tezlik	M - moment
Xajmning suyoqliq bilan to’ldirish		F – sath yuzasi	H – sath	Q – suyuqlik sarfi
Qizdirish		c – issiqlik sig’imi	θ – harorat	QT – issilik miqdori (oqimi)
Namlash (yoki quritish)		m0 – mutloq quruq modda massasi	w – nisbiy namlik	W – vaqt birligida kelib tushuvchi namlik massasi

• Jadval tahlilidan ko'rinib turibdiki, oddiy boshqaruv ob'ektlarida sodir bo'ladigan jarayonlarni umumiy ko’rinishda quyidagi ifoda bilan tavsiflash mumkin:

• 1

• bu erda L - ob'ektning vaqt bo'yicha o'zgarmagan qismi; H - boshqariladigan kattalik; X - kirish ta’siri.
• (1) ifodadan quyidagini xosil qilish mumkin:

• 2

• bu erda U - ob'ektning sig’imi bo’lib, ishlash jarayonida energiya yoki moddalarni to'plash yoki iste'mol qilish xususiyatini tavsiflovchi qobiliyati (saqlash qobiliyati).

• Agar ob'ektda to'plangan modda yoki energiya uning bir qismidan ikkinchi qismiga osongina o'tsa, unda bunday ob'ekt bir sig'imli deb ataladi. Agar bu o'tish muhim qarshiliklar bilan bog'liq bo'lsa, u holda ob'ekt ko’p sig'imli deb ataladi. Qoida tariqasida, bir sig'imli ob'ektlar bir vaqtli va oddiydir.

• Tegishli jarayonlarni tavsiflovchi umumiy fizik qonunlardan foydalanishga asoslangan boshqaruv ob'ektlarini o'rganishning analitik usuli (jadvalga qarang) quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
• muammoni aniqlash (nazorat qilish va qo’g’atuvchi ta’sirlarni ajratib ko'rsatish, ob'ektga ta'sirni topish; o'zaro bog'liqlik mavjud bo'lgan kirish va chiqish qiymatlarini o'rnatish);
• modelni qurish (ob'ekt ishlashining eng umumiy fizik tamoyillaridan foydalanadilar);
• qilingan farazlarni tahlil qilish (анализ принятых допущений) (model yaratishda odatda ikki turdagi taxminlar qabul qilinadi: o‘rganilayotgan kirish va chiqish kattaliklari o‘rtasidagi bog‘liqlik chiziqli hisoblanadi; modelni soddalashtirish uchun kirish va chiqish kattaliklari o‘rtasidagi ba’zi bog‘liqliklar olib tashlanadi);
• koeffitsientlarni topish va uzatish funksiyasini tuzish.

• Boshqarish ob'ektlarini analitik tadqiq etish energiya yoki material balans tenglamalariga asoslanadi. Asosiy saqlanish qonunlarining matematik yozilishi quyidagi shaklga ega:

•