1.Ўзбекистон тарихи фанининг предмети, назарий – методологик асослари, манбалари ва аҳамияти

8. Ўрта Осиёда антик давр давлатлари. Уларнинг ижтимоий-иқтисодий ва маданий ҳаёти.
Milloddan avvalgi III asrga kelib Parfiya, Markaziy Osiyoning shimoliy sharqida Qang', Dovon kabi davlatlar rivojlana boshladi.
Miloddan avvalgi II - I asrlar Xitoy manbalarida keng, boy va kup auolili deb eslatilgan Dovon davlatini tadqiqotchilar Farg'ona deb uisoblaydilar. Ba'zi manbalarda Parkana deb ham ataladi. Dovonning xitoycha talaffo’zi "Polonadir". Dovon davlati tarixi haqidagi ma'lumotlar asosan, xitoy yilnomalarida uchraydi va ular milodning I- II asrlariga oiddir. 70 dan ortiq katta-kichik shaharlardan tashkil topgan Dovon davlati shahar hokimlarining erkin ittifoqidan iborat bo’lib, poytaxti Ershi (hozirgi Marhamat tumani) uisoblangan. Dovon davlati o’zining "samoviy va afsonaviy" otlari bilan shuurat qozongan.
Mil.avv. II asrda, ya'ni 104 yilda Xitoy imperatorining 60 ming kishilik qushini Dovonga bostirib kiradi, lekin mustaukam isteukomga aylantirilgan Dovon qal'alari qarshiligini sindirishga ojizlik qiladilar. Milloddan avvalgi III asrning boshlarda paydobo’lgan va saklar tomonidan asos solingan yana bir davlat Qang' davlati edi. Xitoy manbalarida bu davlat Qang'yuy deb ataladi. o’sha davrda dashtda yashovchi saklar uchun Iskandarga, so’ng Salavkiylarga qarshi uyushgan qushin bilan kurashish uchun munosib uarbiy kuchga egabo’lgan davlat zarur ediQang' davlatining asosiy shaharlari Sirdaryo sohillari bo’ylab joylashganbo’lgan. Sirdaryo ilk urta asrlarda "Qang'a daryosi" deb atalgan. Aholisi asosan, ko’chmanchi va o’troq dehqonchilik bilan shug'ullanuvchi xalqlardan iborat bo’lgan. Ijtimoiy hayotda patriarxal-quldorchilik munosabatlari rivojlangan.
Mil.avv. II-I asrlarda qang'liklar Amudaryo va Sirdaryo oralig'idagi erlarni va Xorazmni o’zlariga bo’ysundiradilar. Mil.avv. I asr va milodiy I-II asrlarda Qang' davlati iqtisodiy va madaniy jihatdan ancha rivojlangan edi. Qang'liklarning eng ashaddiy dushmani usun qabilalari edi. Mil avv. II-I asrlarda usunlar Xitoy imperatorlari bilan yaqinlashib xunnlar va qang'liklarga qarshi kurashadilar. Xitoy imperatori bundan foydalanib, o’z erlarini kengaytirishga qiladi. Lekin, qang'liklar xitoyliklarning maqsadlarini anglab, ularni o’z chegaralariga yaqinlashtirmaydilar. Shuning uchun ham, xitoy qushinlari mil.avv. 104-101 yillarda Dovonga uujum qilganda qang'liklar yordamga kelib, bosqinchilarga qarshi kurashadilar.
Qang' davlatining ikkita markaziy shahari - O’tror (hozirgi Aris va Turkiston oralig'ida) va Qang' (hozirgi Oqqurg'on tumani) bo’lgan. sharqiy Turkistondan kirib kelgan yuechji qabilalari Markaziy Osiyoni birin-ketin hududlariga tarqalib, Kushon podsholigiga asos soladilar.
Tangashunoslik ma'lumotlariga kura, Katta Yuechji davlatining tashkil topishi uzoq jarayonni o’z ichiga oladi. Dastlab shimoliy Baqtriyada (Afg'onistonda) ikkita hokimlik, keyinroq uning janubida (janubiy O’zbekiston, janubiy Tojikistonda) yana uchta hokimlik paydo bo’ladi.
Mil.avv. I asrga kelib "Katta Yuechji" uyushmasidagi beshta hokimlikda Guyshuan (Kushon) hokimligi ancha kuchayib, hududi esa kengayib boradi. Xitoy ma'lumotlariga kura, "Guyshuan hokimi Kiotszyukyu (Kudzula Kadfiz) qolgan 4 ta hokimlikni birlashtirib, o’zini Guyshuan hokimi deb e’lon qiladi
Kushon podsholigining hududi Shimoliy Hindiston, Afg'oniston, Markaziy Osiyodagi kupgina viloyatlar, Sharqiy Turkistondan iborat edi. Kushonlar davrida butun Markaziy Osiyo bo'ylab o'tgan "Buyuk ipak yo'li" Sharq va G`arbni bog'lovchi muhim yo'l bo'lib qoldi.