19-mavzu. Merkantilizm

laisser faier
» (qilishga ruxsat bering, ya’ni o‘z-o‘zidan davom etaversin) 
degan ekanlar. 
Bu ibora hozirgi davrda ham sof erkin iqtisodiyot prinsiplarini, birinchi 
navbatda, 
davlatning 
iqtisodiyotga 
aralashmasligini 
talab 
etadi 
(liberalizatsiya, 
lesse-ferr
).
Merkantilizmning yana bir shakli kameralistika (lotinchada-xazina) 
b
o‘lib, ayniqsa, Germaniyada keng tarqalgan. Bu g‘oya tarafdorlari yirik 
feodallar x
o‘jaliklarini boshqarish masalasini yuqori qo‘yadilar va buni idora 

---

doirasida hal qiladilar. 
Demak, yangi ta
’limot bo‘yicha iqtisodiyotda davlat roli birinchi o‘ringa 
q
o‘yiladi. Amalda esa turli-tuman farmon, farmoyish, qonunlar yuzaga erkin 
raqobatga y
o‘l berilmas edi. Hunarmandchilik bo‘yicha sex tizimi, 
feodallarning imtiyozlarini himoya qiluvchi qoidalar saqlab qolindi (tenglik 
y
o‘q). Bu tizim Fransiyada XVIII asr oxirigacha, Angliyada XIX asr 
boshlarigacha saqlab kelindi 
Merkantilizm bozor iqtisodiyotining birinchi ta
’limoti edi. Bu ta’limot 
barcha mamlakatlarda tarixan progressiv xarakterga ega. Merkantilistlar 
birinchi marta boylik sifatida iste
’mol qiymatini emas, balki almashuv 
qiymatini qabul qildilar. Ular qiymatni va demak boylikni pul bilan 
tenglashtirib, oddiy til bilan aytganda q
o‘pol, sodda shaklda bozor-
kapitalistik iqtisodiyotning siri, uning almashuv qiymatiga t
o‘la tobe’ 
ekanligini ochib q
o‘ydilar.
Xullas, merkantilistlar qiymatning mehnat nazariyasidan ancha 
uzoqda edilar. Merkantilizm (proteksionizm) siyosati kapitalning dastlabki 
jam
g‘arilishini va demak, feodalizmdan kapitalizmga o‘tishni tezlashtirdi.
3. Merkantilizm iqtisodiy ta