17-bob. Iqtisodiy o‘sish va milliy boylik

taqsimlash omillari
ham ta'sir qiladi. Ishlab chiqarish 
calohiyatidan maqsadga muvofiq foydalanish uchun nafaqat resurslar iqtisodiy 
jarayonga to‘liq jalb qilingan bo‘lishi, balki juda samarali ishlatilishi ham zarur. 
Resurslarning o‘sib boruvchi hajmidan real foydalanish va ularni kerakli 
mahsulotning yuqori miqdorini oladigan qilib taqsimlash ham zarur bo‘ladi. 
Real mahsulot ikki asosiy usulda ko‘paytirilishi mumkin: 1) resurslarning 
ko‘proq hajmini jalb etilishi; 2) ulardan ancha unumli foydalanish yo‘li bilan 
(17.3-chizma). 
17.3-chizma 
Real mahsulot o‘sishini aniqlab beruvchi omillar 
Amaliy hayotda iqtisodiy o‘sishni susaytirib turuvchi omillar ham mavjud 
bo‘ladiki, ular mehnat muhofazasi, atrof muhitning ifloslanishi kabi holatlar 
natijasida kelib chiqadi. Keyingi yillarda respublikamizda davlat tomonidan atrof-
muhit ifloslanishining oldini olish, xodimlar mehnat sharoitini yaxshilash va 
sog‘lig‘ini muhofaza qilishni tartibga solishda muhim tadbirlar amalga oshirildi. 
Bu o‘z navbatida iqtisodiy o‘sish sur'atiga salbiy ta'sir ko‘rsatadi. CHunki bunday 
tadbirlarni amalga oshirish tegishli xarajatlarni taqozo qiladi. Shu orqali mehnat 
unumdorligini oshirish uchun zarur bo‘lgan mablag‘lar boshqa tomonga jalb 
qilinadi. 
Hozirda
 
O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sish omillaridan imkon qadar samarali 
foydalanishga e'tibor qaratilgan. Ayniqsa, iqtisodiyotda ishchi kuchining samarali 
bandligini ta'minlash bu boradagi muhim yo‘nalishlardan hisoblanadi. Har yili 
iqtisodiyotda yangi ish o‘rinlari yaratib borilmoqda. Masalan, 2008 yil mobaynida 
661 mingga yaqin, jumladan, kichik biznes sohasida – 374 mingta, xizmat 
ko‘rsatish va servis sohasida – qariyb 220 mingta, kasanachilik hisobidan esa – 97 
ming 800 ta yangi ish o‘rni yaratildi
1
. SHuningdek, 2009 yil –
 
«Qishloq taraqqiyoti 
1
Қаралсин: Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф 
этишнинг йўллари ва чоралари. – Т.: Ўзбекистон, 2009, 25-б. 
1. Банд бўлган ишчилар сони 
2. Ишлаган киши-соатларининг 
ўртача миқдори
 
1.
Техника тараққиёти 
2.
Капитал қўйилмалар ҳажми 
3.
Таълим ва малака тайёргарлиги 
4.
Ресурсларни жойлаштириш 
самарадорлиги 
5.
Бошқа омиллар 
Меҳнат 
сарфлари
 
Меҳнат 
унумдор-
лиги
 
Ишлаб
чиқаришнинг 
реал ҳажми
 

---

365 
va farovonligi yili» Davlat dasturi doirasida qishloq joylarida 65 mingta yangi ish 
o‘rinlari bilan ta'minlovchi mehnat sig‘imi yuqori bo‘lgan ishlab chiqarish 
korxonalarini rivojlantirish ko‘zda tutilgan. Jumladan:
- chorvachilik, parrandachilik komplekslari va issiqxona xo‘jaligi (35 ming 
ish o‘rni); 
- sut va go‘shtni qayta ishlash sohasi (8 ming ish o‘rni); 
- mebel, poyafzal va tikuv sexlari (9 ming ish o‘rni); 
- oziq-ovqat va qandolatchilik sexlari (6 ming ish o‘rni); 
- mahalliy xomashyodan qurilish materiallari sexlari (7 ming ish o‘rni). 
SHuningdek, kasanachilik va xalq hunarmandchiligini tashkil qilish orqali 70 
mingta, har bir qishloq tumanida kamida 50 ta kam ta'minlangan oilalarni qoramol 
bilan ta'minlash evaziga 7 mingta yangi ish o‘rinlari yaratish belgilangan. Bu 
ishlarni amalga oshirish uchun barcha moliyalashtirish manbalaridan 202,0 mlrd. 
so‘m ajratilishi nazarda tutilgan
1
. Bunday chora-tadbirlar natijasida ishchi kuchi 
bandligi darajasini oshirish va tarkibini yanada takomillashtirish mamlakatimizda 
iqtisodiy o‘sishning yuqori sur'atlarini ta'minlashga zamin yaratadi. 
Iqtisodiy o‘sish omillaridan texnika taraqqiyotini ta'minlash hamda 
investitsiyalar hajmini oshirish – mamlakatimizdagi iqtisodiy siyosatning asosiy 
yo‘nalishiga aylangan. Prezidentimiz I.A.Karimov ta'kidlaganlaridek, «…jahon 
iqtisodiy inqirozi ishlab chiqarishni muntazam yangilab, modernizatsiya qilib 
borish zaruratini kun tartibiga yanada o‘tkir qilib qo‘ymoqda va buning uchun bor 
kuch-imkoniyatimiz va resurslarimizni safarbar etishni talab qilmoqda»
2
. 
Umuman olganda, hozirgi global inqiroz sharoitida ishlab chiqarishni 
modernizatsiyalashga investitsiyalarni ko‘proq jalb etish zarurati quyidagilar orqali 
izohlanadi: 
1) inqiroz vaqtida jahon bozorida zamonaviy asbob-uskuna va jihozlar 
arzonlashadi. Bunday imkoniyatdan foydalanib, ishlab chiqarishning moddiy-
texnika bazasini yangilash hamda uning asosida raqobatbardosh mahsulotlarni 
yaratish qisqa davrda ushbu sarf-xarajatlarni qoplash imkonini beradi; 
2) yuqori darajada qo‘shilgan qiymatga ega bo‘lgan mahsulotlarni eksportga 
chiqarishning qo‘shimcha imkoniyatlari vujudga keladi; 
3) texnik va texnologik asosni yangilashda vaqt jihatidan yutish imkoni paydo 
bo‘ladi; 
4) investitsiyalar ichki talabni kengaytirib, qurilish sanoatining rivojlanishini 
rag‘batlantiradi; 
5) ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi diversifikatsiyalanadi.
 
SHunga ko‘ra, mamlakatimizda ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik 
va texnologik qayta qurollantirish bo‘yicha 2009-2014 yillarga mo‘ljallangan 
muhim loyihalarni amalga oshirish yuzasidan choralar dasturi ishlab chiqildi. Unda 
umumiy qiymati 42,5 mlrd. doll. hajmida 852 ta loyiha, Shu jumladan 2009 yilda 
umumiy qiymati 24,4 mlrd. doll. hajmidagi 590 ta loyihani amalga oshirish ko‘zda 
1
Манба: «Қишлоқ тараққиёти ва фаровонлиги йили» Давлат дастури материаллари.
2
Қаралсин: Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф 
этишнинг йўллари ва чоралари. – Т.: Ўзбекистон, 2009, 39-б. 

---

366 
tutilgan. Ushbu loyihalarni amalga oshirishning asosiy maqsadlari bo‘lib 
quyidagilar hisoblanadi: 
- yuqori qo‘shilgan qiymatga ega bo‘lgan yuqori texnologik mahsulotlarni 
ishlab chiqaruvchi tarmoqlar ulushini oshirish orqali iqtisodiyotning tarkibiy 
tuzilishini takomillashtirish; 
- resurslar tejamkorligini ta'minlovchi, samarali iqtisodiyotni shakllantirish; 
- iqtisodiyotning ustuvor etakchi tarmoqlarini jadal rivojlantirish; 
- mahalliy xomashyo va materiallarni yanada chuqurroq qayta ishlash hamda 
butlovchi mahsulotlarni yaratishga asoslangan mahalliy ishlab chiqarishni 
rivojlantirish; 
- energiya resurslaridan samarali va oqilona foydalanish; 
- mahalliy raqobatbardosh mahsulotlarning tashqi bozorlardagi mavqeini 
mustahkamlash
1
.
Bundan 
ko‘rinadiki, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida 
mamlakatimizda barqaror va yuqori o‘sish sur'atlarini ta'minlashga yo‘naltirilgan 
omillardan foydalanishga katta ahamiyat qaratilmoqda.