17-bob. Iqtisodiy o‘sish va milliy boylik

foydalanish yo‘li bilan erishiladi.
Intensiv yo‘l ishlab chiqarishga jalb etilgan 
resurslarning har bir birligidan olinadigan samaraning, pirovard mahsulot miqdorining 
o‘sishida, mahsulot sifatining oshishida o‘z ifodasini topadi.
Real hayotda ekstensiv va intensiv omillar sof holda, alohida-alohida mavjud 
bo‘lmaydi, balki muayyan uyg‘unlikda, bir-biri bilan qo‘shilgan tarzda bo‘ladi. Shu 
sababli ko‘proq ustuvor ekstensiv va ustuvor intensiv iqtisodiy o‘sish turlari haqida 
so‘z yuritiladi. 
Iqtisodiy o‘sishning alohida tomonlarini tavsiflovchi ko‘rsatkichlari ham 
mavjud bo‘lib, ulardan asosiylari ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojlanish darajasi, 
mehnat unumdorligining o‘sishi va ish vaqtini tejash, shaxsiy daromad va foyda 
massasi, milliy iqtisodiyotning tarmoq tuzilishi kabilar hisoblanadi. 
Ishlab chiqaruvchi kuchlar darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi: 
a) ishlab chiqarish vositalarining rivojlanganlik darajasi; 
b) xodimning malakasi va tayyorgarlik darajasi; 
v) ishlab chiqarishning moddiy va shaxsiy omili o‘rtasidagi nisbat; 
g) mehnat taqsimoti, ishlab chiqarishning tashkil etilishi, ixtisoslashtirilishi va 
kooperatsiyasi. 
Iqtisodiy o‘sishning jahon amaliyotida keng qo‘llaniladigan boshqa 
ko‘rsatkichi iqtisodiyotning tarmoq tuzilishi hisoblanadi. U tarmoqlar bo‘yicha 
hisoblab chiqilgan YAIM ko‘rsatkichi asosida tahlil qilinadi. Bunda 
iqtisodiyotning yirik sohalari, moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlari 
o‘rtasidagi nisbat ham o‘rganiladi. 
 
17.2. Iqtisodiy o‘sishning omillari 

---

363 
 
Iqtisodiy o‘sishga ta'sir ko‘rsatuvchi omillarni shartli ravishda ikki guruhga 
ajratish mumkin. Birinchi guruh omillar 
taklif omillari
deb ham atalib, 
iqtisodiyotning o‘sish layoqatini belgilab beradi:
1) tabiiy resurslarning miqdori va sifati; 
2) ishchi kuchi resurslari miqdori va sifati; 
3) asosiy kapital (asosiy fondlar) ning hajmi; 
4) texnologiya va fan-texnika taraqqiyoti. 
Bu omillar har birining yalpi mahsulot hajmiga ta'sirini baholash orqali 
iqtisodiy o‘sishni tavsiflash mumkin.
Ma'lumki, yalpi ichki mahsulot ishchi kuchi, kapital va tabiiy resurslar 
sarflarining funksiyasi hisoblanadi, ya'ni: 
)
,
,
(
N
K
L
f
Y

,
 
bu erda: 
Y – yalpi ichki mahsulot; 
L – ishchi kuchi sarflari; 
K – kapital sarflari; 
N – tabiiy resurslar sarflari. 
Bu funksional bog‘lanishdan kelib chiqqan holda iqtisodiy o‘sishni belgilab 
beruvchi bir qator xususiy ko‘rsatkichlarni keltirib chiqarish mumkin: 
1)