17. Амалий машғулот мавзу: модда ва энергия алмашинувини текшириш. Овқатланиш меъерини ва тартибини ўрганиш. Терморегуляция асослари билан танишиш

ТЕРМОРЕГУЛЯЦИЯ.

• 
  Терморегуляция – ташқи мухит ва тирик организм орасида иссиқлик алмашинуви холатини белгиловчи физиологик жараёнларнинг йиғиндисига айтилади.
  
• 
  Организмда иссиқлик доимий метаболизм реакциялари хисобига хосил бўлиб туради. Иссиклиқнинг бир қисми иссиқлик чиқариш йўли билан атроф мухитга тарқалиши мумкин.
  
• 
  Температура гомеостазининг бошқарилиши асосий мухим физиологик константалардан бири хисобланади, бунинг сақланиши, иссиқлик чиқарилиши ва хосил бўлиши билан амалга оширилади.
  

Терморегулятор марказларининг ривожланишига қараб организмлар бўлинади:

• 
  Пойкилотерм – тана ҳароратини доимийлиги сақланмайди
  
• 
  Гомойотерм – тана ҳарорати доимий
  
• 
  Гетеротерм – тана ҳароратини кескин ўзгариши
  

Изотермия икки динамик жараёнларни ўзаро муносабати натижасида сақланади

• 
  - иссиқлик ишлаб чиқариш
  
• 
  - иссиқлик ажратиш
  

• 
  Иссиқлик ишлаб чиқариш – кимёвий терморегуляция механизмлари ёрдамида амалга ошади
  
• 
  Иссиқлик ажратиш – физикавий терморегуляция механизмлари ёрдамида амалга ошади
  
• 
  Тана ҳароратининг доимийлигини сақлаш учун қўшимча иссиқлик ишлаб чиқаришга йўналтирилган физиологик жараёнлар кимёвий терморегуляция деб аталади.
  
• 
  Тана ҳароратининг доимийлигини сақлаш учун иссиқлик ажратиш даражасини ўзгартиришига олиб келадиган физиологик жараёнларнинг мажмуасига физикавий терморегуляция деб аталади.
  
• 
  Терморегуляциянинг нерв механизми. Терморегуляцияда марказий нерв системасининг аҳамияти иссиқлик уколи деган тажрибада аллақачон аниқланган эди. Қуён оралиқ мияснинг муайян қисмлари ўзўн ингичка нина билан шикастлантирилса, гавда температураси анчагина (2,50-30) кўтарилади. Терморегуляцияда марказий нерв системасининг ҳар хил қисмлари қандай роль уйнаши мия сопи (мия стволи) ни ҳар хил босқичдан қирқиб қўйиб ўрганилган.
  
• 
  Гавда температурасининг доим бир даражада сақланишини таъминлайдиган кўп ва мураккаб вегетатив процессларни бошқарувчи нерв хужайралари, яъни терморегуляция марказларининг қаерда эканлиги шўнга ухшаш тажрибаларда аниқланган. Бош мия ярим шарлар пўстлоғи, тарғил тана ва кўрув думбоқларини олиб ташлаш иссиқлик чиқариш ва иссиқлик ҳосил қилишга таъсир этмаслиги тажрибаларда кўрсатиб берилган. Гипоталамус олиб ташланганда эса хайвон гавда температурасини бошқариш қобилиятидан махрум бўлиб, пойқилотерм бўлиб қолади.
  
•