17 – Mavzu. Polimerlarning molekulyar massasini aniqlash usullari Mavzuning asosiy masalalari

---

17 – Mavzu. Polimerlarning molekulyar massasini aniqlash usullari 
Mavzuning asosiy masalalari 
1.
Sedimentatsiya va diffuziya, nur yoyish usullari bilan polimerlarning molekulyar 
massasini aniqlash.
2.
Eritmadagi makromolekulalarning o‘lchami va shaklini aniqlash usullari. 
Asosiy tayanch tushunchalar 
Ebuloskopiya va krioskopiya, viskozimetriya, sedimentasiya va diffuziya, osmometriya, 
ul’trasentrafugalash usuli. 
 
Polimerlarning 
sintez 
bo’lishida 
polimerlanish 
darajasi 
har 
xil 
bo’lgan 
makromolekulalarning vujudga kelishi ularning hosil bo’lish mexanizmiga bevosita bog’liq 
bo’ladi.hatto tabiiy polimerlar ham (ba’zi oqsillardan tashqari) molekulyar massa bo’yicha ko’p 
jinsli bo’ladi. Shuning uchun polimerlarning molekulyar massasi o’rtacha statistic qiymatga ega. 
O’rtachalashtirish usuliga ko’ra, o’rtacha molekulyar massa o’rtacha arifmetik (raqamiy), 
o’rtacha vazniy (massaviy) va o’rtacha hajmiy molekulyar massalarga bo’linadi. O’rtacha 
raqamiy molekulyar massa – Mn polimer namunasi umumiy massasining umumiy 
makromolekulalar soniga nisbati bilan aniqlanadi: 
_ N
1
M
1
+N
2
M
2
+ N
3
M
3
+ … ∑N
1
M
1
M
n
= ----------------------------------- = ----------- = ∑n
i
M
i
N
1
+N
2
+N
3
+… ∑N
i
Bu erda N
1
, N
2
…,N
i
– molekulyar massasi M
1
, M
2
…,M
i
bolgan makromolekulalar soni; i – 
polimer fraksiyasi_ning tartib raqami; n
i
=N
i
/∑N
i 
– aralashmadagi M
i
molekulyar massali 
fraksiyaning raqamiy ulushi. M
n
– ni aniqlashda makromolekula uchlaridagi guruh usuli 
(kimyoviy usul) va termodinamik (ebulioskopiya, krioskopiya, osmometriya) usullaridan 
foydalaniladi.
O’rtacha vazniy molekulyar massa M
w
– M
i
molekulyar massali har bir fraksiyaning 
aralashmadagi massa ulushini hisobga oladi: 
_ N
1
M
1
N
2
M
2
N
i
M
i
NiM
2
i
M
w
= M
1
-------- + M
2
-------- + …+ M
i
--------- = ---------- = ∑ὼ
i
M
i
∑N
1
M
1
∑N
2
M
2
∑N
i
M
i
∑N
i
M
i
Bu erda ὼ
i=
N
i
M
i
/∑N
i
M
i
har bir fraksiya massasini, umumiy fraksiyalar massalari 
yig’indisiga nisbati. O’rtacha vazniy molekulyar massani aniqlash uchun yorug;lik nurini yoyish 
va sedimentasion muvozanat usullari qo’llaniladi. M
z
– o’rtacha hajmiy molekulyar massa 
quyidagicha aniqlanadi:
∑N
i
M
i
3
M
z
= ---------- Mz – o’rtacha molekulyar massani sedimentasion
∑N
i
M
i
2
muvozanat usuli bilan baholash mumkin. 
Polimerlarning molekulyar massasini tavsiflash uchun o’rtacha gidrodinamik molekulyar 
massalardan keng foydalaniladi. Ularni viskozimetrik (M
η
), sedimentasion (M
s
) va diffusion 
(M
d
) usullar bilan aniqlanadi. 
_ ∑N
i
M
i
1+α
M
η 
= [------------]
1/ α
[η] = K M
α
-Mark-Kun-Xaunk tenglamasi
∑N
i
M
i
Amalda M
η 
qiymati jihatidan M
w 
dan katta farq qilmaydi. Odatda bu farq 20%
atrofida bo’ladi. α=1 ga teng bo’lganda M
η
= M
w
bo’ladi. 
Har xil makromolekulalardan iborat polimerlar uchun o’rtacha molekulyar massalar 
quyidagi tartibda joylashadi: M
z
≥ M
w 
˃
M
n
. Molekulyar massa bo’yicha bir jinsli bo’lgan 
polimerlar uchun M
w
= M
η 
˃ M
n
, molekulyar massa bo’yicha bir jinsli bo’lmagan, ya’ni 
polidispers polimerlar uchun esa, M
w 
˃ M
η 
˃ M
n 
bo’ladi. 

---