17 – Mavzu. Polimerlarning molekulyar massasini aniqlash usullari Mavzuning asosiy masalalari

Polimerlarning molekulyar massasini aniqlash usullari. 
1. Eritmadagi makromolekulalarning o‘lchami va shaklini aniqlash usullari.
2. Termodinamik usullar, Nur yoyilishi, Osmometrik usul, Ebuloskopiya va krioskopiya 
usullari. 
Termodinamik usullar.
Polimerlar molekulyar massasini aniqlashning termodinamik 
usullari polimer – erituvchi sistemasi statik muvozanatdagi suyultirilgan eritmalarning 
termodinamik 
qonunlariga 
asoslangan. 
Polimer 
eritmalari 
odatda 
ishlatiladigan 
konsentrasiyalarda ideal eritmalar uchun haqli bo’lgan termodinamik qonunlarga bo’ysunmaydi, 
shuning uchun hamma termodinamik usullar bilan olingan natijalarni cheksiz suyultirilgan 
konsentrasiyalargacha ekstrapolyasiya qilish lozim. Termodinamik usullar asosida eritmalar 
kolligativ xossalari (qaynash haroratining ortishi, muzlash haroratining kamayishi, osmotik 
bosim va h.k.) ning erigan modda molekulalari soniga mutanosibligi yotadi. Shuning uchun 
termodinamik usullar polimerning o’rtacha arifmetrik (raqamiy) molekulyar massasini aniqlash 
imkonini beradi.
Krioskopik usul polimer eritmasining muzlash haroratini pastlatishi bo’yicha M
n
ni topishga 
asoslangan. Ebulioskopik usul esa, polimer eritmasining qaynash haroratini ko’tarilishi bo’yicha 
M
n
ni topishga asoslangan. Osmometrik usulda M
n 
ni polimer eritmasining osmotik bosimini 
o’lchab aniqlanadi. 

---

Ebuloskopiya va krioskopiya usullari.
Polimer molekulyar massasini aniqlashning bu 
usullari Raul qonunlariga asoslangan. Raul qonuniga binoan ideal eritmalarning qaynash harorati 
ortishi (yoki muzlash haroratining pasayishi) ∆T erigan moddaning molyar qismiga teng bo’ladi: 
RT
1
2
∆T= ------- 
. 
N
2
∆H 
Bu ifodada R–gaz doimiyligi; T
1
–erituvchining qaynash (yoki muzlash) harorati; ∆H – 
yashirin qaynash (yoki muzlash) issiqligi; N – erigan moddaning molyar qismi. 
Polidespers polimerlar real eritmalarining qaynash (yoki muzlash) haroratining o’zgarishi 
quyidagi ifoda bilan topiladi: 
∆T/C = K / M
n
K = M
1
RT
1
2
/1000*∆H 
Bu erda M
1
– erituvchining molekulyar massasi; K – ebulioskopik yoki krioskopik 
konstanta. Odatda K ning qiymatini topish uchun toza erituvchida bir necha konsentrasiyali 
molekulyar massasi ma’lum bo’lgan moddadan eritmalar tayyorlanib ∆T/C topiladi. So’ngra 
yuqoridagi ifodadan K hisoblanadi. Standart moddalar sifatida naftalin (mol.massasi 128), 
saxaroza (mol.massasi 342) va boshqalar olinishi mumkin. Bu usul bilan (2 - 2,5)*10
5 
dan 
(Bekman termometridan foydalanib), 5*10
4
(termometrlardan foydalanib) gacha bo’lgan 
molekulyar massalar topiladi.
Quyimolekulyar polimerlarning molekulyar massasini aniqlashda krioskopdan foydalaniladi. 
Krioskop yacheykaga Bekman termometri va aralashtirgich joylashtiriladi. Harorat 
almashinishini kamaytirish maqsadida krioskopik yacheka probirkaga tushuriladi. Krioskopik 
yacheka probirka bilan birgalikda sovutish aralashmasi (muz) solingan stakanga joylashtiriladi. 
Sovutish aralashmasi (muz)ning harorati erituvchining kristallanish haroratidan 2-3
0
C past 
bo’lishi kerak.