|
10
халҚ МаҚолларида ЎЗБек МиллиЙ ҚиЁФаси
Садуллаева Лобар Ортикбоевна
Сирдарё вилояти Ховос тумани
1-мактаб рус тили ва адабиёти фани укитувчиси
+998916249215/+998993032008
Аннотация:
. . Ҳикматлар. миллий. белги. ўчмас. муҳрга. эга,. шунинг. учун. ҳар. бир.
мақолда.буни.кўришингиз.мумкин..ушбу.мақолларни.яратган.одамларнинг.қиёфаси..
Ушбу.мақола.ўзбек.миллатининг.ўзига.хос.хусусиятларини.аниқлайди.ва.таъкидлайд.
мақоллардаги.мард.ва.ўлмас.ўзбек.қадриятлари.асосида.вужудга.келган.
Калит сўзлар:
мақол,.мақол,.миллий.хусусият,.сахийлик,.еоллеетивизм.
Мақоллар.миллат.кўзгусидир..Ушбу.кўзгуда.мақолларни.яратган.халқнинг.миллий,.
маънавий.қадриятлари,.ғоявий-.сиёсий,.ахлоқий,.бадий-эстетик,.экологик,.иқтисодий,.
диний.қарашлари.акс.этиб.туради..Шу.боис,.улар.воситасида.маълум.бир.миллатнинг.
миллий.характер.хусусиятларини.очиб.бериш.мумкин.
Ўзбек. тилида. кўпгина. мақоллар. луғати. мавжуд.. Аммо. ҳозиргача. нашр. этилган.
тўпламлар.ичида.Т..Мирзаев,.А..Мусақулов.ва.Б..Саримсоқовлар.томонидан.тузилган..
«Ўзбек. халқ. мақоллари». ва. Ш.. Шомақсудов,. Ш.. Шораҳмедовлар. томонидан. нашр.
этилган. «Маънолар. махзани». номли. тўпламлар. ўзида. мақолларни. нисбатан. тўлароқ.
қамраб. олгандир.. Бу. икки. тўпламдаги. мақолларнинг. таҳлили. натижасида. қуйидаги.
хусусиятлар.ўзбек.миллий.қиёфасидаги.ўзига.хос.жиҳатлар.сифатида.аниқланди:
1..Жамоавийлик:.жамоавийлик.ўзбек.миллий.табиатига.хос.бўлган.хусусиятлардан.
биридир.. Халқимизнинг. ушбу. хислати. тўй,. таъзия. маросимларида,. турли. байрам.
тадбирларида,. ҳашар. ва. баҳор. таоми. бўлган. сумалак. тайёрлашда. номоён. бўлади..
Инсонларни. бирдамликка. чақирувчи. ҳашар. анъанаси. кўплаб. мақолларимизда. ўз.
аксини.топган..Жумладан:.«Ҳашар.элга.ярашар»,.«Ҳашар.қилдим.уй.қурдим,.унда.кўп.
ҳикмат.кўрдим»,.«Ҳашар.борсам.битар,.инграниб.куним.ўтар»,.«Ҳашар.билан.битмай.
қолган. ишим. битар,. менсимаган. ўз. оёғидан. йитар».. Халқимизда. мавжуд. бўлган. ана.
шундай.анъаналарнинг.шаклланиши.ва.бардавомийлигида.мақол.ва.нақлларнинг.ўрни.
ва.аҳамияти.катта..Улар.халқ.маънавий.қадриятларини.ўгит.ва.насиҳат.усулида.ташвиқ.
ва.тарғиб.этувчи.халқ.донишмандлигининг.муҳим.шаелидир..
2..Сахийлик:.бу.хусусият.биз.ўзбекларга.аждодларимиздан.мерос.бўлиб.келаётган.
жиҳатлардан.биридир.Ўзбек.тилидаги.юқорида.зикр.этилган.мақол.луғатларида.сахий.
ва.бахил.инсонлар.ҳақида.147.мақол.аниқланди.ва.уларда.сахий.кишилар.улуғланиб,.
бахил. инсонлар. қораланади.. Жумладан,. «Бахил. топса,. босиб. ер,. сахий. топса,. барча.
ер»,. «Бахилники. доим. «йўқ»,. сахий. йўқ. бўлса. ҳам. тўқ»,. «Бахилдан. тош. сўрагунча.
гадойдан.ош.сўра»,.«Сахий.хор.бўлмас,.бахил.беҳиштга.кирмас»..Шунингдек,.бир.қанча.
мақолларда.бахилни.сахийлик.қилиб.уялтириш.лозимлиги,.яъни.ёмонликка.яхшилик.
қилиш. орқалигина. мақсадга. эришиш. мумкинлиги. уқтирилади:. «Сув. ичирмасга. сут.
ичир»,.«Бермаганни.бериб.уялтир».Ўзбек.халқида.«Битта.майизни.қирқ.киши.ейди»,.—.
деган.нақл.бор..Аслида.битта.майизни.қирқ.кишига.бўлиб.бўлмайди,.лекин.бу.нақл.
халқимизнинг.бағрикенглик,.сахийлик,.меҳр-мурувватлик.каби.хислатларини.намойиш.
этмоқда..
3.. Меҳмондўстлик:. халқимиз. меҳмондўстликни. азалдан. улуғлаб,. ўзининг. бу.
270
10
фазилати. билан. машҳур. бўлиб. келган.. «Ўзбек. халқи. меҳмонни. шу. қадар. севадики,.
ҳатто.мусича.дон.ташласа,.чойнинг.шамаси.пиёлада.тик.турса.ёки.тушда.йўл.нарсалари.
кўрилса.—.буларнинг.ҳаммаси.меҳмон.келишига.йўйилади»..Овқат.ейилаётган.жойга.
кириб.келган.меҳмонни.эса.халқимиз.«қайнонаси.севадиган.киши».деб.қабул.қилади.
ёки. меҳмон. хижолат. тортмаслиги. учун. «Яхши. меҳмон. ош. устига». деган. нақлни.
ишлатишади.. Буларнинг. барчаси. халқимизнинг. бағрикенглиги,. меҳмондўстлигидан.
даракдир.. Ўзбеклар. меҳмон. ташриф. буюрган. хонадонига. барака,. хайр. олиб. келади.
деб. ҳисоблайдилар.. Шунинг. учун. ҳам. меҳмонни. мўътабар. зот. санашади.. Бу. ўзбек.
халқ. мақолларида. ҳам. яққол. акс. этгандир.. Жумладан,. «Меҳмон. —. отангдай. улуғ»,.
«Меҳмон.—.азиз,.мезбон.—.лазиз»,.«Меҳмон.—.атойи.худо»,.«Меҳмон.келган.уйдан.
барака.аримайди»..
......Халқимизда.мавжуд.андиша.тушунчаси.биринчидан,.ҳаё,.иккинчидан,.ҳурмат,.
учинчидан,. сабр-тоқат. ва. ниҳоят,. фаросат. тушунчалари. билан. боғлиқдир.. Масалан,.
баъзи.бир.одам.сермулоҳаза.бўлиб,.биров.нафсониятига.тегадиган.гап.айтса.ҳам,.унга.
муносиб.жавоб.қайтаришнинг,.қаттиқ-қурум.гапиришнинг.ўрни.келса-да,.узоқ-яқинини,.
орқа-ўнгини.ўйлаб.индамайди,.ўзини.тийиб,.сабр-тоқат.қилади..Ушбу.ҳолатда.андиша.
сабр-тоқат. туфайли. юзага. келмоқда.. Бундай. андишали. инсонларни. баъзи. бировлар.
қўрқоқ. деб. атайдилар.. Уларга. қарата. халқимиз. «Андишанинг. отини. қўрқоқ. қўйма».
мақолини.қўллайди..Баъзан.инсон.уялгани,.номус.қилгани.учун.ҳам.андиша.қилиши.
мумкин..Масалан,.«Мард.бир.йил.оч,.номард.ҳамиша.оч».мақолида.мард.инсон.қорни.оч.
қолса.ҳам.уялганидан.бировга.лом-мим.демайди,.андиша.қилади,.аксинча,.андишасиз.
ва.номард.эса.барча.нарсаси.етарли.бўлса.ҳам,.ўзини.бева-бечорадай.кўрсатади,.деган.
мазмун.ётади..Шунингдек,.халқимиз.баъзан.ҳурматни.андишада.деб.билади..Шунинг.
учун.андиша.бирор.бир.кишининг.бошқа.кишига.нисбатан.юксак.ҳурмати.туфайли.ҳам.
юзага.келиши.мумкин.
Адабиёт:
1..Бўриев.О.,.Хўжамбердиев.Т..Ўзбек.халқ.боқий.қадриятлари..—.Қарши:.«Насаф».
нашриёти,.2005..—.195.б.
2..Саховатли.инсонлар.ва.саломатлик.посбонлари:.Метод..—.библиогр.қўлл../.Али
-
шер.Навоий.ном..Ўзбекистон.Миллий.к-наси;.Тузувчи.М..Матмуродова..—.Т.:.Али
-
шер.Навоий.ном..Ўзбекистон.Миллий.к-наси.нашриёти,.2006..—.52.б..
3.. Шомақсудов. Ш.,. Шорахмедов. Ш.. Маънолар. махзани. (Ўзбек. мақолларининг.
изоҳли.луғати)..—.Т.:.«Ўзбекистон.миллий.энциклопедияси».Давлат.илмий.нашриёти,.
2001..—.448.б.
271
Do'stlaringiz bilan baham: |
