16 mavzu. “Makroiqtisodiyot” faniga kirish

ShTD uy xoʻjaliklari tomonidan iste’mol (C) va jamgʻarish (S) uchun ishlatiladi.
ShTD =C + S
Makroiqtisodiy tahlilda uy xoʻjaliklarining ShTD va Yalpi milliy tasarrufdagi daromad (YaMTD) koʻrsatkichlari oʻzaro farqlanadi.
YaMTD= YaMD + Xorijdan olingan sof transfertlar
Xorijdan olingan sof transfertlar = Mamlakat tashqarisidan olingan transfertlar – Mamlakatdan tashqariga berilgan transfertlar)
Yalpi milliy tasarrufidagi daromad yakuniy iste’mol va milliy jamgʻarish uchun ishlatiladi.
YaMTD = Yakuniy iste’mol + Milliy jamgʻarmalar
Yakuniy iste’mol uy xoʻjaliklarining iste’mol xarajatlaridan tashqari hukumatning iste’molga xarajatlarini ham oʻz ichiga oladi.


18.4. Nominal va real YaIM

Iqtisodiyotda mavjud boʻlgan inflyatsiya jarayonlari YaIMni hisoblashni qiyinlashtiradi. Bu koʻrsatkich dinamikasi bir vaqtning oʻzida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar miqdor va baho darajalarining oʻzgarishini ifodalaydi. Bu shuni bildiradiki, YaIM miqdoriga bir vaqtning oʻzida ham ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning fizik hajmi, ham baho darajasi oʻzgarishi ta’sir koʻrsatadi.

Iqtisodiyotda doimiy inflyatsiya jarayonining mavjudligi makroiqtisodiy koʻrsatkichlarni taqqoslama baholarda hisoblashni zarur etib qoʻyadi. Chunki, inflyatsiya iqtisodiyotning real holatini buzib koʻrsatadi. Iqtisodiyotni tahlil qilish, muammolarni aniqlash hamda boshqaruv qarorlarini qabul qilishni qiyinlashtiradi. Bu vazifani bajarish uchun joriy baholarda hisoblangan nominal koʻrsatkichlardan emas, balki taqqoslama (bazis) baholarda hisoblangan real koʻrsatkichlardan foydalanish zarur. Ayrim yagona firmadan farqli oʻlaroq milliy iqtisodiyotda juda koʻp sonli tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarilishi sababli ularning barchasini bir varakayiga taqqoslama baholarda hisoblash qiyin. Shu tufayli YaIM tarkibida katta ulushni tashkil etgan eng muhim tovarlar va xizmatlar bahosining oʻzgarish koeffitsiyenti (baholar indeksi) hisoblab topilib olingan natija butun milliy iqtisodiyot uchun tatbiq etiladi.
Baholar indeksini yoki inflyatsiya darajasini hisoblash uchun:
- deflyator (Paashe indeksi);
- iste’mol narxlari indeksi (Laspeyres indeksi);
- sanoat ishlab chiqarish baholari indekslari hisoblanishi lozim.
Deflyator koʻrsatkichi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
 Qⁱ₁ Pⁱ₁