16-mavzu. Iste’mol, jamg‘arma va investitsiyalar reja

 
4. Jamg‘arma va investitsiya o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlash muammolari. 
Jamg‘arma va investitsiya o‘rtasidagi makroiqtisodiy muvozanatga erishish barqaror 
iqtisodiy o‘sishning sharti hisoblanadi. Biroq, bu muvozanatga erishish doimo oson 
kechavermaydi. Bunga sabab investitsiya darajasi hamda jamg‘arma darajasining boshqa-boshqa 
jarayon va holatlarga bog‘liqligi hisoblanadi. 
Investitsiya va jamg‘arma o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlash borasida bir qator nazariy 
qarashlar farqlanadi. Bu borada eng avvalo klassik iqtisodchilarning qarashlarini ko‘rib 
chiqamiz. 
Klassik iqtisodchilar nuqtai nazaridagi eng markaziy holat – bu ular tomonidan foiz 
stavkasining ham investitsiyaning, ham jamg‘armaning funksiyasi sifatida qaralishi hisoblanadi 
(6-chizma).
r S=S(r) 
r
2 
E 
r
0 
r
1
I=I(r) 
0 S
0
=I
0
S, I 
 
6-chizma. Jamg‘arma va investitsiya o‘rtasidagi muvozanatning klassik modeli. 
Chizmadan ko‘rinadiki, klassik modelni tuzishda tik o‘q bo‘yicha real foiz stavkasi, yotiq 
o‘q bo‘yicha esa jamg‘arma va investitsiya hajmi ko‘rsatkichlari joylashtirilgan. Investitsiya va 
foiz stavkasi o‘rtasida teskari funksional bog‘liqlik mavjud: foiz stavkasi qanchalik yuqori 
bo‘lsa, investitsiya hajmi shu qadar past bo‘ladi va aksincha. Jamg‘arma esa to‘g‘ri, o‘suvchi 
funksional bog‘liqlikka ega, ya’ni foiz stavkasining yuqori bo‘lishi jamg‘arma darajasining ham 
yuqori bo‘lishiga olib keladi. Iqtisodiyotdagi investitsiya va jamg‘arma hajmlari o‘rtasida 
muvozanat (YE nuqta)ga erishish uchun foiz stavkasining r0 darajasi ta’minlanishi lozim. Foiz 
stavkasi darajasining muvozanat darajasidan chetlanishi (r1 – past va r2 – yuqori bo‘lgan 
holatlar) investitsiya va jamg‘arma hajmi o‘rtasidagi muvozanatning buzilishiga olib keladi. Foiz 

---

stavkasining r1 darajasida investorlar uchun qulay narxlarning vujudga kelishi investitsion 
resurslarga bo‘lgan talabni oshiradi, biroq bunday darajada jamg‘arma uchun rag‘bat pasayib 
ketadi. Natijada investitsion resurslar taqchilligi paydo bo‘ladi. r2 darajada esa barcha subyektlar 
uchun jamg‘armaning nafliligi oshadi, biroq bunday foiz darajasida barcha investorlar ham o‘z 
faoliyatining foydaliligini ta’minlay olmaydilar. Natijada jamg‘armaning ahamiyatli qismi 
investitsiyalarga aylana olmaydi. 
Keynschilarning investitsiya va jamg‘arma o‘rtasidagi muvozanat modeli o‘z tuzilishiga 
ko‘ra klassik modeldan farq qiladi. Bunda eng markaziy nuqta – J.M.Keyns tomonidan 
jamg‘arma foiz stavkasining emas, balki daromadning funksiyasi deb qaralishi hisoblanadi: . 
Investitsiya esa, klassik modeldagi singari, foiz stavkasining funksiyasi deb olinadi: . YA’ni, 
keynscha konsepsiyaning asosida jamg‘arish va investitsiya darajalarining boshqa-boshqa 
omillar ta’sirida o‘zgarishi yotadi. Keynscha modelning mohiyatini 7-chizma orqali izohlash 
mumkin. 
S,I
S 
Е
F
I
F
Е I 
0 N F NI