16-mavzu. Iste’mol, jamg‘arma va investitsiyalar reja

 

S 

S=S(Y) 

 

E
0

B E
2
 

0
Y

1
Y 
2-chizma. Jamg‘arma funksiyasining grafikdagi tasviri. 
 
Chizmadan ko‘rinadiki, jamg‘arma funksiyasining grafikdagi tasviri iste’mol funksiyasi 
tasvirining aksi sifatida namoyon bo‘ladi. Bu grafikda ham V nuqta 0 darajadagi jamg‘arishni, 
0Y yotiq chizig‘ining 0 darajadan pastki qismi manfiy jamg‘arishni, yuqori qismi esa ijobiy 
(musbat) jamg‘arishni anglatadi. YE0YE2 kesma sof daromadning Y1 darajasidagi jamg‘arma 
miqdorini ko‘rsatadi. 
Iste’mol va jamg‘arma hajmiga daromaddan tashqari yana bir qator obyektiv va subyektiv 
omillar ta’sir ko‘rsatadi. Obyektiv omillar alohida iste’molchining ixtiyoriga, idrokiga bog‘liq 
bo‘lmagan omillardan iborat bo‘lib, ulardan asosiylari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 
- barcha xo‘jaliklar tomonidan jamg‘arilgan mol-mulk darajasi; 
- narxlar darajasi; 
- real foiz stavkalari; 
- iste’molchining qarzdorligi darajasi; 
- iste’molchilarni soliqqa tortish darajasi. 
Subyektiv omillar asosan iste’molchining o‘ziga, uning ruhiyati va bozordagi hatti-
harakatiga bog‘liq bo‘ladi. Bu omillar qatoriga iste’mol va jamg‘arishga bo‘lgan moyillik, 
kelgusidagi narx, pul daromadlari, soliq, tovarlar mavjudligi darajasining o‘zgarishiga nisbatan 
munosabatni kiritish mumkin.
Subyektiv omillar ta’sirida iste’mol va jamg‘arma darajasining o‘zgarishini shartli 
ma’lumotlar asosida tuzilgan quyidagi jadval orqali ko‘rib chiqamiz.
3-jadval. 
Iste’mol 
va 
jamg‘arma 
darajasi, 
mlrd. 
so‘m 
(shartli raqamlar asosida) 

---

Yil-lar Daro-
mad 
darajasi 
(Y) 
Iste’-mol
(C) 
Jam-
g‘arma
(S) 
Icte’molga 
o‘rtacha 
moyillik 
(S : Y) 
Jamg‘a-
rishga 
o‘rtacha 
moyillik 
(S : Y) 
Iste’molga 
keyingi 
qo‘shilgan 
moyillik 
(∆S : ∆Y) 
Jamg‘arishga 
keyingi 
qo‘shilgan 
moyillik 
(∆S : ∆Y) 
1995 
1500 
1300 
200 
0,87 
0,13 
- 
- 
2000 
1800 
1500 
300 
0,83 
0,17 
0,67 
0,33 
2004 
2200 
1700 
500 
0,77 
0,23 
0,50 
0,50 
Jadvaldan ko‘rinadiki, yillar davomida sof daromad hajmi oshib borishi bilan uning 
iste’mol va jamg‘armaga sarflanishi o‘rtasidagi nisbat o‘zgarib bormoqda. Iste’molchilarning 
daromadlari qanchalik o‘sib borgan sari ularning jamg‘armaga bo‘lgan moyilliklari shunchalik 
oshib boradi. Buni iste’mol va jamg‘armaga bo‘lgan o‘rtacha va keyingi qo‘shilgan moyillik 
ko‘rsatkichlari orqali ham kuzatish mumkin.