16 м a V z u agrar munosabatlar: ijara haqi va renta

Texnologik taraqqiyot va taklifning oshib ketishi.
Texnologiyaning 
rivojlanishi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishni sezilarli darajada 
ko‘payishiga olib keldi. Bu texnologik taraqqiyot bir necha ildizlariga egadir: 
fermer xo‘jaliklarining mexanizatsiyalanishi, ekin maydonlarini rejalashtirish 
texnologiyalarining rivojlanishi, tuproq konservatsiyasi, irrigatsiya, gibrid 
mahsulotlar ishlab chiqarishning rivojlanishi, pestitsid va xashoratlarga qarshi dori-
darmonlarning mavjud bo‘lishi, polimerlangan urug‘larning paydo bo‘lishi, 
qoramol va mayda shoxli xayvonlar boqilish texnologiyalarining rivojlanishi. 1930 
yildan 1980 yilgacha har bir qishloq xo‘jaligi ishchisiga to‘g‘ri keluvchi kapital 
hajmi 15 barobar oshgan, natijada har bir ishchi avvalgidan besh barobar ko‘p 
yerni haydash imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu taraqqiyotning eng oddiy 
ko‘rsatkichlaridan biri bu bir ishchining necha odamga etarli oziq-ovqat va tola 
ishlab yaiarilish ko‘rsatkichidir. 1820 yilda bir ishchi 4 odamni boqish uchun etarli 
oziq-ovqat va tola ishlab chiqargan bo‘lsa 1948 yilda bu ko‘rsatkich 13 odamga 
etdi. 2005 yilda esa bir qishloq xo‘jaligi ishchisi 105 odamga etarli oziq-ovqat va 
tola mahsuloti ishlab chiqarishi mumkin edi. Albatta bularning hammasi qishloq 
xo‘jaligida har bir ishchiga to‘g‘ri keluvchi mahsulot xajmining nihoyatda oshib 
ketganidan dalolat beradi. Oxirgi 55 yilda qishloq xo‘jaligi sohasi unumdorligi 

---

Agrar munosabatlar: ijara haqi va renta 
 
.
289 
darajasining o‘sish tempi boshqa sohalardagi unumdorligining o‘sishidan ikki 
barobar ko‘p edi.
Bu o‘sish fermerlar tashabbusi bilan amalga oshmagan, balki davlat tarafidan 
moliyalashtirilgan har hil turdagi grantlar, tadqiqotlar va boshqa turdagi qo‘llab 
quvvatlash natijasida yuzaga kelgan. Oxirgi yillarda esa bu o‘sisha qishloq 
xo‘jaligida informatsion texnologiyalari taraqqiyotining tadbiq qilinishi natijasida 
yuzaga kelmoqda. 
Qishloq xo’jaligi maxsulotlariga noelastik talab
Sanoati rivojlangan iqtisodiyotlarda qishloq xo’jaligi maxsulotlariga talabning 
narx elastikligi past. Umumiy qishloq xo’jaligi maxsulotlari uchun 
moslashuvchanlik koifitsienti 20 dan 25 gacha. Bu sonlarning ko’rsatishicha 
iste’molchilarning xaridlarni 10 foizga ko’tarish uchun qishloq xo’jaligi 
maxsulotlarining narxlari 40 - 50 foizga tushishiga to’g’ri keladi. Iste’molchilar 
alternativ maxsulotlarga qo’ygan qiymatlariga nisbatan fermalar foydalariga 
pastroq qiymat qo’yishgan. Nega bunday? Talab egri chizig`ining 
egiluvchanligining asosiy aniqlovchisi o’zaro almashuvchanlik ekanini eslang. 
Biron bir maxsulotning narxlari tushganda iste’molchi ularni boshqa narxlari 
tushmaganiga almashtirishga harakat qiladi. Lekin nisbatan boy jamiyatlarda bu 
o’zgartirishlar ta’siri oziq ovqatlarga nisbatan katta ta’sirga ega bo’lmaydi. 
Odamlar ko’proq oziqlansalarda qishloq xo’jaligi maxsulotlarining narxlari 
pastayganligiga javoban ular kunda uch martalik tanovuldan aytaylik besh yoki 
olti martaligiga o’tishmaydi. Real biologik omillar insonni oziq ovqatni boshqa 
maxsulotlarga 
almashtirishdan cheklaydi. Qishloq xo’jaligi talabining 
noelastikligi bundan tashqari kamayib borayotgan chegaraviy foydalilikga ham 
bog’liq. Katta foyda oluvchi iqtisodda umuman olganda aholi yaxshi kiyinadi va 
yaxshi oziqlanadi; va u qishloq xo’jaligining oziq ovqati va tolasi bilan to’liq 
ta’minlangan. Shuning uchun qo’shimcha qishloq xo’jaligi maxsulotlari tez 
pastayib boruvchi chegaraviy foydalilikga duchor bo’ladi. Shunday qilib oziq 
ovqat va tola iste’molda kichik o’sishni yuzaga keltirish uchun ham katta narx 
qisqartirilishi kerak bo’ladi.
2