16 м a V z u agrar munosabatlar: ijara haqi va renta

Agrar munosabatlar: ijara haqi va renta 
 
.
306 
maxsulotlarining taklifini oshirishga yo’naltirilgan bir vaqtda ekin yerlarini 
taqsimlash dasturlari fermerlarni taklifni qisqartirish uchun yerni ishlab 
chiqarishdan chiqarishni talab etardi. Hosil narxlarini qo’llab quvatlash rancho 
va fermalar uchun yemning qimmatlashishi va xayvon maxsulotlarining mijozlar 
uchun qimmatlashuvini bildiradi. Tamaki iste`moli sog’liq uchun jiddiy
muammolarini keltirib chiqarsada tamaki ishlab chiqaruvchilari subsidiyalanishda 
davom etdi. AQSh shakar dasturi ichki ishlab chiqaruvchilar uchun narxlarni 
importga kvotalar qo’yish va shu bilan erkin savdo siyosatiga qarshi chiqib 
narxlarni oshirishdi. Konservatsiya dasturlari yerlarni yovvoyi hayot uchun olib 
qo’yish maqsadida yo’lga qo’yilgan bo’lsa narxni qo’llab quvatlash bunday 
yerlarni ishlab chiqarishga jalb etish uchun yo’naltirilgan. Bu barcha tanqidlar 
siyosiy islohotlarni keltirib chiqardi. Lekin biz ko’rgandek bu islohotlar 
o’ylanganidan ko’ra kamroq samarali bo’ldi. Bu tanqidlarning deyarli barchasi 
mavjud qishloq xo’jaligi siyosatiga, narxni qo’llab quvatlash dasturiga mutanosib 
bo’lgandek mos.
Qishloq xo’jaligi siyosatining qonuniyati 
Bu tanqidlarni hisobga olib nega AQSh o’zining narxni qo’llab quvatlash 
dasturini 60 yil davom ettirdi va bu dasturni hali ham shakar, sut va tamaki uchun 
davom ettirayapdi? Nega hali ham milliardlab dollar subsidiyalar mavjud?
Jamoatchilik tanlovi nazariyasi 
Qaytalangan jamoatchilik tanlovi nazariyasi (29 bo’lim) bu savollarga javob 
berishga yordam beradi. Eslatib o’taylik rentabellikka yo’naltirilgan harakat bir 
guruh (ishchilar birlashmalari, maxsus sanoat korxonalari yoki aniq maxsulot 
yetishtiruvchi xo’jaliklar) siyosiy vositalarni daromad yoki boyliklarning boshqa 
guruh hisobiga o’zlariga o’tkazishda qo’llashida yuzaga keladi. Va yana eslatib 
o’tish joizki, maxsus foydaga diqqat ta’siri kichik guruh katta foydalarni boshqa 
kattaroq guruh hisobiga olishi va bunda katta guruh a`zolari xususan kichik 
yo’qotishlarga duch kelishini o’z ichiga oluvchi dastur va siyosatlardir. 
Rentabellikka yo’naltirilgan harakat hamda maxsus foiz ta’siri qishloq xo’jaligi 
subsidiyalarini tushuntirishga yordam beradi.
Faraz qiling, aniq bir fermerlar guruhi deylik yeryong’oq yoki shakar ishlab 
chiqaruvchilari yaxshi moliyalangan siyosiy harakatlar kengashini tashkil qildi va 
yaratdi (SXK). SXK ning ishi daromadlarni guruhga yo’naltiruvchi hukumat 
dasturlarini yuritish (bu rentabellikka yo’naltirilgan harakat). SXK faol ravishda 
AQSh senatorlari va hukumat vakillarini yer yong’oq yoki shakar uchun narx 
qo’llab quvvatlash kiritish va davom ettirish, ishlab chiqarish yoki import 
kvotalarini yuritish uchun 
lobbi
ishini yuritishadi. SXK qisman buni xayrixox 
qonun chiqaruvchilarga siyosiy hissa qo’shish bilan qisman amalga oshiradi. Yer 
yong’oq ishlab chiqaruvchilari Jorjiya, Alabama va Texas kabi bir nechta shtatda 

---