16-gruppacha elementlari va ularning birikmalari Reja: Elementlar atomlari xossalarining umumiy tavsifi va elektron formulalari Kislorod va uning olinishi

Deyteriy, Og’ir suv. Tritiy
Deyteriy– belgisi D yoki (og’ir vodorod). Nisbiy atom massasi Ar(D)=2,0141. Erkin holda deyteriy molekula D₂ holida mavjud bo’ladi. Deyteriyning kimyoviy xossasi protiy xossasiga o’xshash, faqat sekin reaksiyaga kirishadi.
Og’ir suv - (deyteriy oksidi) D₂O. Suvning izotop ko’rinishi. Tabiiy suvda D₂O va H₂O larning massa nisbatlari 1:5500 (bu nisbat hamma deyteriy D₂O holida bo’lganiga to’g’ri keladi, ammo suvda HDO – yarim og’ir suv holida ham bo’lishi mumkin). D₂O ning suyuqlanish temperaturasi t_c=3,813⁰C, t_k=101,4⁰C, p=1,105 g/sm³. Oddiy suvga nisbatan erituvchilik xossasi yomon bo’lganligi uchun zaharli. Suvni ko’p marta elektroliz qilganda og’ir suv qoldiq elektrolitda yig’iladi. Og’ir suv yadro reaktorlarida issiqlik tashuvchi va neytronlarni sekinlashtiruvchi sifatida foydalaniladi.
Tritiy-belgisi T yoki (1p+2n) ye^-(o’ta og’ir vodorod).
Tritiy radioaktiv element, yadro reaksiyalarida hosil bo’ladi.

Tabiatda tritiy atmosferaning yuqori qatlamlarida atomlarni (masalan, azotni) yuqori energiyali kosmik nurlanishda neytronlar bilan to’qnashganda hosil bo’ladi.

Tritiy zarrachalar chiqarib radioaktiv yemirilganda izotopiga aylanadi.
T_1/2=12,34 yil
Tarkibida bo’lgan eng og’ir suv T₂O ham ma’lum t_c=4,5⁰C. Tritiy termoyadro reaksiyalarida ishlatiladi.
Termoyadro reaksiyalarida oddiy kimyoviy reaksiyaga nisbatan 106⁰C marta ko’p energiya ajralib chiqadi.
Quyoshda bir sekundda 3^.10⁸ t. vodorod He-geliyga aylanadi. Bugungi kunga qadar quyoshdagi vodorod zahirasining ≈ 20% i geliyga aylangan, qolgan 80% i yana milliard yillarga yetadi.
H₂O D₂O T₂O
∆H⁰=-185,56 -190,10 -191,48
qatorida hosil bo’lish issiqliklari o’zgarishiga qarab (manfiy qiymatda ortib boradi) shu qator bo’yicha molekulalarning barqarorligi ortadi.
Vodorodning izotoplari H, D, T kislorodning O, O, O izotoplari bilan turli tuman molekulalarni hosil qiladi. Vodorodning 3 ta ( H, D, T) izotoplari birgina kislorodning O izotopi bilan H₂O, D₂O, T₂O, HDO, HTO, DTO tarkibli suv molekulalarini hosil qiladi.