15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

2.9 - сүўрет. Мийнет мазмунын көрсетиўши белгилер


Мийнет редукциясы – қурамалы мийнетти әпиўайы мийнетке айландырыў, буннан мақсет түрли қурамалылықтағы мийнетке ҳақы төлеў өлшемлерин анықлаў болып табылады. Жәмийет раўажланғанлығы менен қурамалы мийнет үлеси артып барады. Буған себеп кәрхананың техника менен қуралланыў дәрежесиниң асқанлығы, хызметкерлердиң мағлыўматы ҳәм раўажланыўына қойылатуғын талаплардың өскенлги болып табылады.
Қурамалы мийнет әпиўайы мийнеттен айырмашылыққа ийе болып, бир қатар өзгешеликлерге ийе болады (2.10-сүўрет):



2.10 - сүўрет. Қурамалы мийнеттиң өзине сәйкес өзгешеликлери


Мийнет мазмунының екинши белгиси – хызметкердиң кәсипке жарамлылығы болып есапланады. Оның мийнети нәтийжелерине тәсири инсанның қәбилети, онда генетикалық зийреклигиниң қәлиплесиўи ҳәм раўажланыўы, кәсипти туўры таңлаў, кадрлардың раўажланыўы ҳәм оларды таңлаў шәртлери менен байланыслы. Кәсипти таңлаўdа кәсипке жарамлылықты анықлаўдың арнаўлы усыллары, мәселен, профессиографияның әҳмийети үлкен.
Мийнет мазмунының үшинши белгиси – хызметкердиң ғәрезсизлик дәрежеси болып, ол мүлкшилик формасы менен байланыслы сыртқы шеклениўлерге де, сондай-ақ, жумыстың қурамалылық масштабы ҳәм дәрежеси талап етиўши ишки шеклениўлерге де байланыслы. Жуўапкершилик дәрежесин асырғанда қарарлар қабыл етиўде шеклеўлердиң кемейиўи ҳәрекетлердиң көбирек еркин болыўын, дөретиўшиликти ҳәм машқалаларды шешиўге рәсмий емес түрде жантасыў мүмкиншилигин билдиреди. Ҳәр қандай еркинлик сыяқлы ғәрезсизлик дәрежесиниң өсиўи де барлық затты ислей бериў мүмкиншилигин билдирмейди. Хызметкердиң ғәрезсизлиги раўажланған шахстың өз-өзин аңлаў дәрежеси критериясы, жумыс нәтийжелери ушын жуўапкершилик илажларын аңлатады.
Ҳәзирги ўақытта мийнет бөлистирилиўиниң формасы сап (таза) түрде қолланылатуғын кәсипти айтыў қыйын, бул кәсипте тек форманың үстинлиги ҳаққында ғана айтыў мүмкин. Мәселен, жүк тасыўшының мийнети әпиўайы, физикалық, бир түрдеги мийнет, ол ҳәм жанлы мийнет, ҳәм буйымласқан мийнет болыўы мүмкин. Оқытыўшы мийнети ушын ақылый, жанлы ҳәм дөретиўшилик мийнет сәйкес. Көпшилик кәсиплерди мийнет бөлистирилиўи формалары бойынша аралас мийнет деп атаў мүмкин. Бундай мийнетке сатыўшы, экономист, менеджер ҳәм усы сыяқлылардың мийнетин киритиў мүмкин.
Көрсетип өтилген мийнет бөлистирилиўи шәртли есапланады. Бирақ ол усы кәсиптеги хызметкер мийнетине ҳақы төлеў өлшемин анықлаўға оның мийнет үлеси ҳәм жәмийетте тутқан роли критериясынан келип шығып туўры жантасыў мүмкиншилигин береди.
Қысқаша жуўмақ
Мийнет түсиниги физиологиялық көз-қарастан, бул — организмде жыйналып қалған жасаў энергиясы себепли жүзеге келетуғын нерв ҳәм мускуллар ҳәрекети ҳәмде белок затларының механикалық иске кирисиў процесси болып табылады.
Мийнет - бул инсанның мақсетке муўапық социаллық пайдалы ҳәрекети.
Жумыс дегенде тәбият ҳәм инсан тәрепинен бирлескен характерлердиң объектив нәтийжеси түсиниледи.
Мийнеттиң мазмуны – жумыслардың кәсиплик сәйкеслиги, олардың структуралық қурамалылығы, орынлаўдағы избе-излик пенен белгиленетуғын мийнет элементлери жыйындысы.
«Мийнет экономикасы» - бул, жумыс бериўши ҳәм жалланба хызметкерлердиң мийнет процесинде жүзеге келетуғын экономикалық ҳәм социаллық қатнасықларын сәўлелендиретуғын пән болып табылады.
“Мийнет экономикасы” пәниниң предмети – мийнет процесинде түрли факторлар – техникалық, шөлкемлестириўшилик, кадрлар ямаса басқа характердеги факторлар тәсири астында қарар таўатуғын социаллық-экономикалық қатнасықлар болып есапланады.