15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

2.5-сүўрет. Мийнеттиң мазмунына қарай түрлери
1) қол мийнети – абсолют қолда ямаса мийнеттиң қол қураллары жәрдеминде орынланады;
2) механизацияластырылған мийнет – мийнеттиң механизация-ластырылған қураллары жәрдеминде әмелге асырылады (мәселен, электродрель жәрдеминде тесиў, тесик ойыў, пневматикалық әсбапта металды жамаў);
3) машиналасқан мийнет – тийкарғы жумыс мийнет буйымының формасы, узынлығы, сыртқы көринисин өзгертиў ушын хызметкер тәрепинен тиккелей физикалық күш-ҳәрекет жумсалған ҳалда басқарылатуғын машина жәрдеминде орынланады. Бунда хызметкер машинаны басқарыў ҳәм оны азықландырыўға тийисли жәрдемши жумыслардың элементлерин ғана қолда орынлайды;

4) автоматласқан мийнет – бунда жәрдемши жумыс элементлери толық ямаса ярымы автоматластырылған болады. Бул процессте хызметкер үскенелер туўры ҳәм турақлы сазланыўын ҳәмде олардың жумыс пенен тәмийинлениўин қадағалайды.

5) аппаратуралы мийнет- бунда жумыс орынлары түрли аппаратлар менен қуралланған болып, олар жәрдеминде ыссылық, электр, химиялық ҳәм биологиялық энергия есапбына мийнет буйымына тәсир көрсетиледи.
Мийнет түрлериниң топар белгилери бойынша классификацияланыўы 2.6-сүўретте көрсетилген:



2.6-сүўрет. Мийнет түрлериниң топар белгилери бойынша классификацияланыўы


Мийнеттиң социаллық–экономикалық әҳмийетин сәўлелендириўши улыўма тәреплеринен келип шығып, оның ҳәр қыйлылығын көрсетиўши ҳәр түрин конкрет белгилерине қарай системаластырыў керек болады.
Тәбияты ҳәм мазмунына қарай, мийнет түрлериниң классификацияланыўы еки бағдарда, яғный: социаллық ҳәм структуралық жағынан алып қаралады.
Мийнеттиң структуралық тәбияты еки бас критерия – мийнет ўазыйпасының интеллектуал дәрежеси ҳәм маманлылығы көз-қарасынан мийнеттиң мазмуны өзгешеликлери тәсири астында қәлиплеседи.
Мийнет ўазыйпасының интеллектуал дәрежеси онда бар ақылый ҳәм физикалық мийнет элементлериниң үлеси, сондай-ақ, дөретиўшилик ҳәм әпиўайы (дөретиўшилик емес) мийнет үлесине байланыслы ҳалда ажыралады. Мийнет ўазыйпасының маманлылық дәрежеси оның шегарасы ҳәм дүзилиси: структуралық бөлимлер ҳәм бул структуралық бөлимлердиң муғдары, олардың ҳәр қыйлылығы, жаңалығы, сондай-ақ, орынлаў шәрт-шараяты арқалы анықланады. Бул белгини хызметкерге енгизилген баҳалаў қабыл етилген тариф системасына муўапық оның разрядына сәйкеслестирип әмелге асырылады. Солай етип, мийнеттиң тәбияты ҳәм мазмуны классификацияланыў белгилери сыпатында өз-ара қатнасқа ийе есапланады.
Мийнет предмети ҳәм өними бойынша мийнет түрлериниң классификацияланыўы мийнетти профессионал, функционаллық ҳәм тармақ көз қарасынан ажыратыўға тийкарланады. Мийнеттиң профессионал белгисине қарай, илимий ямаса изертлеўшилик, инженерлик, басқарыў, өндирис, тәлим, медицина ҳәм басқа түрлерин ажыратып көрсетиў мүмкин. Функционаллық белгисине қарай, мийнет түрлери олардың қандай мақсетке бағдарланғанлығы, енгизилиў тараўы ҳәм хожалық хызмети экономикалық топарындағы функционаллық ролине байланыслы ҳалда структуралық бөлимлерге ажыратылады. Үш басқыш – өндириў, бөлистириў ҳәм тутырыў болып ажыратыўшы административлик-жобаластырыў системасында әмел етилгенинен парықлы түрде, базар экономикасы шараятында экономикалық турмыстың дүзилиси түптен өзгереди.