15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

2.2. Мийнеттиң мазмуны ҳәм оның түрлери
Мийнеттиң ҳәр түри бар болып, оларды төмендеги критериялар бойынша: мийнеттиң мазмуны, тәбияты, нәтийжелери, пайдаланылатуғын буйымлы элементлери ҳәм инсан қатнасыўының түрли дәрежеси, адамларды мийнетке тартыў усыллары бойынша ажыратып классификациялаў мүмкин.
Мийнеттиң мазмуны – жумыслардың кәсиплилиги, олардың структуралық қурамалылығы, орынлаўдағы избе-излиги менен белгиленетуғын мийнет элементлери жыйындысы.
Мийнет мазмуны бойынша төмендегилер ажыратылады: материаллық өндирис, хызметлер, илим, мәденият ҳәм искусство тараўындағы, басқа тараўлардағы мийнет; материаллық ҳәм материаллық емес өндирис айырым тармақларындағы мийнет, мәселен, машинасазлық, жеңил санаат ҳәм азық-аўқат санаатындағы, қурылыстағы, аўыл хожалығындағы, транспорттағы ҳәм басқалардағы мийнет; хызмет түрлери бойынша мийнет – жеке исбилермен, баслық, қәниге, хызметкер, алым, инженер, жумысшы, фермер ҳәм усы сыяқлы мийнет ҳәм соңында, кәсиплер ҳәм қәнигеликлер бойынша мийнет ҳәм т.б. Мәселен, инженер-технолог, слесарь, комбайншы, сүўретши, сәзенде, сатыўшы, илимий хызметкер, фермер ҳәм басқалар мийнетиниң мазмуны, хызметтиң ҳәр бир түриниң өзине сай өзгешеликлерин сәўлелендириў жолы менен анық белгилениўи мүмкин. Мийнеттиң мазмуны тариф-қәниге мағлыўматнамаларында, бөлинбелер ҳаққындағы нызамлар ҳәм лаўазым көрсетпелеринде сәўлеленеди.
Мийнет түрлериниң характери ҳәм мазмуны бойынша классификацияланыўы еки тәрептен – социаллық ҳәм дүзилиси жағынан көрип шығылады. Мийнеттиң социаллық характери өндирис қуралларына мүлкшилик формасы менен байланыслы. Бул белги бойынша жеке мийнет (мүлкдар ямаса ижарашы мийнети) ҳәм жалланба мийнет болып бөлинеди. Белгили бир мәнисте мийнеттиң характери оның еки шөлкемлестириўшилик формасы, яғный жеке тәртиптеги мийнет ҳәм коллективлик мийнеттиң ажыратылыўында өз көринисин табады. Буннан тысқары, мийнеттиң социаллық характери мийнетке тартыў усылларының (қәлеўи, аңланған зәрүрият, мәжбүрлеў) қәлиплесиўинде сәўлеленеди.
Мийнеттиң мазмунына қарай төмендегише классификациялаў мүмкин: