15-мавзу: Ҳашаротларнинг морфологияси ва бош ва кўкрак тузилиши. Ҳашаротларнинг қорин тузилиши ҳамда уларнинг ўсимталари

Ҳашарот мўйловларининг турлари
(Бондаренко ва б. маълумоти бўйича):
1 – қилсимон; 2 – ипсимон; 3 – тасбеҳсимон;
4 – аррасимон;
5 – тароқсимон:
6 – тўғноғичсимон;
7 – бурама шаклли;
8 – пластинкасимон;
9 – тирсаксимон;
10 – патсимон;
11 – қилчали.

Оғиз аппарати

• Оғиз аппарати юқориги лаб, уч жуфт оғиз қисмлари ва томоқ остлигидан ташкил топган. Ҳашаротларнинг турли усулда озиқланишга мослашган оғиз аппаратлари бир қанча ўзгаришларни кечирган. Кемирувчи типдаги оғиз аппаратлари чигиртка, темирчаклар, капалакларнинг қуртлари, қўнғизлар ва баъзи тўрқанотлиларнинг личинкаларига мансуб бўлиб, уларда оғиз аппаратларининг ҳамма қисмлари тўлиқ бўлади.

Кемиришга мослашган оғиз органлари (қора суварак)
(Богданов-Катков маълумоти бўйича):
I-юқориги лаб;
II-тепа жағлар,
III-пастки жағ;
IV-пастки лаб; аб - асосий бўғим; уст–устунча; тчб–ташқи чайнаш бўлаги; ичб–ички чайнаш бўлаги; жп-жағ пайпаслагичи; лп–лаб пайпаслагичи; ио - ияк ости; т – тилчаси; қт - қўшма тилча.

Кемирувчи оғиз органлари

• Кемирувчи оғиз органлари қаттиқ озиқа (ўсимлик, мева элементлари, ўсимлик қолдиқлари) ейишга, йиртқич ҳашаротларнинг оғиз аппаратлари эса ҳайвонотлар билан озиқланишга мослашган. Бу оғиз аппаратларининг уч жуфт ўсимтаси бўғимланган юқориги жуфт жағлар, бўғимланган остки жуфт жағлар ва бўғимланган тоқ остки лаблардан ташкил топган.

Cанчиб-сўрувчи оғиз аппарати

Ҳашаротларнинг санчиб-сўрувчи оғиз аппарати фақат суюқ озиқа билан озиқланишга мослашган. Бу типдаги оғиз аппаратига эга бўлган ҳашаротларнинг ўсимликхўрлари ўсимликларнинг тўқималарига, қон сўрувчилари эса ҳайвон терисига сўрувчи органини санчишади ва мос ҳолда ўсимлик шираси ёки ҳайвон қонини сўради. Ҳашаротларнинг санчиб-сўрувчи оғиз аппаратларида кемирувчи оғиз аппаратининг барча асосий қисмлари мавжуд. Улар узунасига чўзилган бўлиб, хартум ҳосил қилади ва сўришга мослашади. Оғиз қисмларининг баъзилари оддий равишда тузилган ёки аксинча, кучли ривожланган бўлади. Санчиб-сўрувчи оғиз аппаратининг юқори ва пастки жағлари қилча шаклида бўлиб, улар биргаликда зич қўшилади. Хартумлиларнинг оғиз аппаратида зич қўшилган остки жағлари орасида иккита канал ҳосил бўлади, уларнинг ҳар қайсисида иккитадан узунчоқ тарновча мавжуд.