15-Ma’ruza. Tilshunoslikning zamonaviy yo’nalishlari (2 soat) Reja: Lingvopoetika



Download 327,88 Kb.
Pdf ko'rish
bet7/7
Sana21.01.2022
Hajmi327,88 Kb.
#394070
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
15 ma\'ruza

Matematik lingvistika 

XX  asrning  o‘rtalariga  kelib  tilshunoslikda  bir  qator  lingvistik 

tushunchalarni  aniqlashtirish  ehtiyojini  matematik  lingvistika  yo‘nalishini  yuzaga 

keltirdi.  Bu  muayyan  matematik  apparatlardan  foydalaniladigan  tadqiqot  usuli 

bo‘lib, hozirgi kunda ushbu atama 2 xil fan sohasiga nisbatan qo‘llanmoqda:  

1)

 

matematikaning bo‘limi bo‘lgan va mantiq, algoritm nazariyasi bilan bog‘liq 

matematik lingvistika;  

2)

 

lingvistika  yo‘nalishi  bo‘lgan  va  matematik  usullardan  foydalaniladigan 

tadqiqot metodi ni o‘zida jamlagan soha ham matematik lingvistika.  



Tilni  matematik  yo‘l  bilan  tasniflash  Sossyurning  tilga  shu  til  egalarining  nutqiy 

faoliyati mexanizmi sifatida qarash ta‘limoti asosida yuzaga kelgan.  

Nutqiy  faoliyat  natijasida  ―to‘g‘ri  matn‖  deb  ataluvchi  nutqiy  birliklar  ketma-

ketligi  yuzaga  keladi.  Muayyan  qonuniyatlarga  bo‘ysungan  ushbu  birliklarni 

matematik  tavsiflash  usullarini  ishlab  chiqish  va  o‘rganish  bilan  matematik 

lingvistika  fani  shug‘ullanadi.  Gapning  sintaktik  strukturasini  tavsiflashda  2  xil 

usuldan  foydalaniladi:  1)  sintaktik  birlik  sifatida  amal  qiladigan  ishtirokchilarni 

aniqlash; 2) gap tarkibidagi so‘zlarning tobelanish munosabatini tavsiflash. Bunda 

metod Amerika struktur tilshunosligida  

―Bevosita  ishtirokchilar  metodi‖  deb  yuritilib,  transformatsion  grammatikaning 

ko‘rinishi hisoblanadi.  

Matematik lingvistikaning yana bir tarmog‘i formal grammatika nazariyasi bo‘lib, 

u N.Xomskiy nomi bilan bog‘liq. Formal grammatika alohida matnlarni emas, bir 

qancha  to‘g‘ri  matnlarni  va  qonuniyatlarni  tavsiflash  usullarini  o‘rganadi.  Ushbu 

qonuniyatlar  abstrakt  simvollar  orqali  belgilanadi,  bu  esa  generativ  lingvistikani 

yuzaga  kelishiga  olib  keldi.  Shuningdek,  tilshunoslikdagi  variantlilik  nazariyasi, 

invariat atamasi, tilshunoslikda keng qo‘llanayotgan statistik metodlar matematika 

ta‘sirida  vujudga  kelgan  bo‘lib,  ular  EHM  yordamida  turli  tillarga  tarjima 

matnlarini,  lug‘atlarini  yaratish,  chastotali  lug‘atlar  tuzish,  matnni  muayyan 

tartibga  solish  kabi  amaliy  vazifalarni  bajarishda  nihoyatda  katta  ahamiyatga  ega 

bo‘lib bormoqda.  

Nazorat uchun savollar: 

1.Qadimgi  hind  tilshunosligi  nima  uchun  dastlab  sof  amaliy  ahamiyatga  ega 

bo‘lgan? 

2.Tilshunoslar  so‘z  shakllarining  qismlaridagi  o‘xshash  va  noo‘xshash  qismlarni 

qiyoslash natijasida nimalarni aniqladilar? 

3.Dastlabki tuzilgan lug‘atlar, grammatikalar va ularni kimlar tuzgan? 

4.So‘zlar  qanday  turkumlarga  bo‘lingan  va  qanday  grammatik  kategoriyalar 

aniqlangan? 

5.Kim yaratgan grammatikaning bir necha izdoshlari bo‘lgan va nima uchun? 

6.Gapga kimlar yuqori baho bergan va nima uchun? 



Mavzuga oid adabiyotlar 

1.

 



Irisqulov M.T. Tilshunoslikka kirish. - T., 2009.  

2.

 



Yo‘ldoshev  I.,  Muhamedova  S.,  Sharipova  O‘.,  Madjidova  R.  Tilshunoslik 

asoslari. - T., 2013.  

3.

 

Nurmonov A., Iskandarova SH. Umumiy tilshunoslik. - T., 2007.  



4.

 

Rasulov R. Umumiy tilshunoslik. - T., 2010.  



5.

 

Шарафутдинова  Н.С.  Теория  и  история  лингвистической  науки.  -  M., 



2007. 

 

Download 327,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish