13-mavzu. Ta’minot logistikasi Reja

4. Ta’minotning tashkil etilishi 
Ta’minlovchi tashkilot o’z funktsiyalarini bajarish uchun ma’lum ta’minot 
infrastrukturasi hamda ta’minotni boshqaruvchi tashkilotga ega bo’ladi. 
Ta’minot infrastrukturasi ombor va transport xo’jaliklaridan, tayyorlovchi 
ishlar bo’yicha bo’limdan iborat bo’lishi mumkin. Ombor xo’jaligi korxonasi 
umumiy omborlar va alohida ishlab chiqarish, turli tsex va uchastkalar omborlari 
tarmog’idan tashkil topadi. Xom ashyo va materiallarga dastlabki ishlov berish, 
ularni ishlab chiqarishda iste’mol qilinishidagi tayyorlash ishlarini bajarish uchun 
korxonalarda tayyorlov xo’jaligi tashkil etilgan. 
Korxona ta’minot tizimini boshqarishning ikki asosiy shakli mavjud bo’lib, 
ular markazlashgan va markazlashmagan boshqaruv tizimlaridan iborat bo’ladi. 
Bunday tashkiliy shakllarni qo’llash samaradorligi korxonaning katta-kichikligiga 

---

bog’liq. Masalan, kichik korxonalarda barcha xarid qilish operatsiyalari bitta 
xodim tomonidan amalaga oshirilishi mumkin. O’rtacha kattalikdagi korxonada 
ta’minot ishlarini bajaruvchi bo’lim tashkil etiladi va unda sotib olish 
operatsiyalarini bajaruvchi mutaxassilar, yuk ekspeditorlari, ombor mudiri va 
uning xodimlari faoliyat ko’rsatadi. Katta tashkilotda esa ta’minotni tashkil etish 
masalalari bilan yuzlab xodimlar shug’ullanadi hamda ular ko’plab turdagi va katta 
hajmdagi materiallarni sotib olish operatsiyalari bilan mashg’ul bo’ladilar. 
Markazlashmagan ta’minot tizimida esa korxona bo’limlari o’z faoliyatiga 
oid ta’minot ishlari bilan mustaqil ravishda shug’ullanadilar. Bunday tashkiliy usul 
afzalliklari bo’lim xodimlarining o’zlarining ehtiyojlarini yaxshi bilishi va ularni 
tezroq qondirish imkoniyatlaridan kelib chiqadi. Markazlashgan holda xarid qilish 
ishlarini bajarish uchun korxonada maxsus ta’minot bo’limi tashkil etiladi va unda 
barcha ta’minot funktsiyalari birlashtiriladi. Bu esa barcha bo’limlar uchun 
bajarilayotgan xarid qilish operatsiyalarini o’zaro birlashtirish va mahsulotning 
katta hajmdagi partiyalariga buyurtma berish, shu asosida sotib olish narx- 
navosini pasaytirish imkonini beradi. Ta’minot samaradorligini oshirish uchun 
ta’minlovchi tizimni boshqarish texnologiyalarini takomillashtirish lozim. 
Amaldagi boshqaruv tizimi texnologiyasi qog’ozda hujjatlashtirish va 
axborotlashtirishga asoslangan bo’lib, ta’minot bo’limi xaridorlar vaqtining 
uchdan bir qismi ko’plab hujjatlarni rasmiylashtirish, ularni qayta ishlash va 
tekshirishga sarflanadi. SHunday ekan mazkur yo’nalishdagi asosiy rivojlangan 
yo’li bu elektron texnologiyalar asosida xarid qilishdan iborat. Ma’lumotlarning 
elektron almashinuvi (EDI) xarid qilish jarayonini avtomatlashtirishga imkon 
beradi. Bunda tashkilot o’zi elektron axborot tizimini ta’minlovchining shunday 
tizimiga moslashtiradi va shu asosda u buyurtma ma’lumotlarini bir onda 
ta’minlovchi axborot bazasiga o’tkazadi. Elektron ta’minot tizimi quyidagi 
natijalarga erishishda qo’l keladi. 

Dunyoning turli burchaklarida joylashgan ta’minlovchi tashkilotlar 
axborot tizimiga bir zumda kirib borish; 

Standart 
protseduralar 
asosida 
xarid 
qilish 
operatsiyalarini 
avtomatlashtirish; 

Ta’minot boshqaruvini jadallashtirish va xarajatlarni kamaytirish; 

Ta’minot faoliyatining ayrim turlari bo’yicha autsorsing (boshqa 
tashkilotlar xizmati)dan foydalanish; 

Korxona axborot tizimini ta’minlovchi tashkilotning shunday 
tizimiga moslashtirish. 
Sotib olish faoliyatini avtomatlashtirishga imkon beruvchi YeDI tizimini 
qo’llab-quvvatalash uchuch ikki maxsus yordamchi texnologiya ishlab chiqildi. 
Ulardan birinchisi – tovarlarni kodlashtirish, ya’ni tashilayotgan mahsulot 

---

qadog’iga uni identifikatsiyalash, ya’ni “tanib olish” imkoni beruvchi belgilarni 
kiritish hamda undan foydalanish. Bu belgi odatda ma’lum shtrix koddan iborat 
bo’lib, undan tovar haqidagi axborotni avtomatlashgan holda o’qib chiqish 
mumkin. Ikkinchi texnologiya esa pul vositalarini elektron uzatish (EFT) ga imkon 
beradi. SHunday qilib, YeDI buyurtmalarni joylashtiradi, kodlashtirish, tovarlarni 
kuzatib yurish, YeFT esa to’lovlarni bajarishga imkoniyatini to’g’diradi.