13-mavzu. Davriy sistemaning VIII b gurux elementlari va ularni qurilishda ishlatilishi

Kimyoviy xossalari. Namlangan havoda temir tez qorayib qoladi. Suvda quyidagi reaksiya sodir bo’ladi:
2Fe + 3/2O₂ + nH₂O = Fe₂O_3*nH₂O
3Fe + 2O₂ + nH₂O = Fe₃O_4*nH₂O
Kislotalardan vodorodni siqib chiqaradi:
Fe + 2HCl = FeCl₂ + H₂
Fe + H₂SO₄ = FeSO₄ + H₂
Temir suyultirilgan nitrat kislota bilan NO, NO₂, N₂ N₂O yoki juda syultirilgan bilan NH₄NO₃ (34-rasm) hosil qiladi:

rasm. Temir bilan qaytarilishda nitrat kislota konsentratsiyasining qaytarilish mahsulotlariga ta’siri.
Fe + 4HNO₃ = Fe(NO₃)₃ + NO + 2H₂O
Konsentrlangan sulfat kislota bilan qaynatilganda SO₂ hosil qilishi kuzatiladi:
2Fe + 6H₂SO₄ = Fe₂(SO₄)₃ + 3SO₂ + 6H₂O
100 %li konsenrlangan sulfat kislota temirni passivlashtiradi. Yuqori konsentratsiyali nitrat kislota ham temirni passivlashtiradi.
Xlor ishtirokida temirning (III) birikmalari olinadi:
2Fe + 3Cl₂ = 2FeCl₃
Oltingugurt bilan sulfidlar hosil bo’ladi:
Fe + S = FeS
Azot va fosfor temir bilan fosidlar, nitridlar hosil qilib, ular metallarga xos birikmalardir: Fe₂N, Fe₄N, Fe₃Si , Fe₃P, Fe₂P.
Temir vodorod bilan gidridlar hosil qiladi. Bular quyidagilar FeH, FeH₂, FeH₃ va FeH₆ gidridlar hosil bo’ladi.
Fe⁰ birikmalari. Agar temir kukuni ustidan 150-200 haroratda 1_*10⁴-2_*10⁴ kPa bosimda CO o’tkazilsa pentakarboniltemir hosil bo’lishi aniqlangan:
Fe+5CO=[Fe(CO)₅]
Bu birikma uchuvchan sariq rangli suyuqlik (suyuqlanish. -20^oS, qayn. harorati 103 ^oS), organik erituvchilarda yaxshi eriydigan, lekin suvda erimaydigan modda. Temirning yana ham murakkab tarkibli karbonillari olingan: [Fe₂(CO)₉], suyuql. 100^oS. Bu birikma ikki yadroli kompleks hisoblanadi. Temirning nitrozillari [Fe(NO)₅] ham olingan. Shunga o’xshash birikmalar Ru, Os, Ni uchun ham xos hisoblanadi.