13. maruza matni7

2. Tajribani rejalashtirish.
Amaliy ilmda – tajriba eng mustaqil bilim 
tajribalardan hisoblanadi. Tajriba o’tkazish murakkab tadqiqot ish. U ancha mehnat 
va moddiy xarajatlar bilan bog’langan. Shuning uchun ham tajriba tadqiqotni 
usullarini o’rganish juda muhim masalalarga kiradi. Chunki tug’ri olib borilgan 
tajriba, unga sarflanadigan vaqtni kamaytiradi. 
Tajribani rejalashtirish sxema bo’yicha avval qo’yilgan tajribalarni, 
sinovlarni ketma ket bir rejada to’plash. Tajribani rejalashtirishni maqsadi kam 
sarflarda maksimum informasiya olish. 
Har bir tajribani 4 ta asosiy bosqichga bo’lish mumkin: 
1-chi bosqich - tajriba masalasini qo’yish yoki masalani maqsadi. 
2-chi bosqich - tajribani rejalashtirish. Ya’ni tajribalarni birma bir qo’yish va 
ularni tartib soni. 
3-chi bosqich - tajribani bajarish. Bu bosqichda uskunalarni tayyorlash, 
ularni ishga solish, tajribani o’tkazish va olingan natijalarni tekshirib chiqish. 
4-chi bosqich - tajribani olingan natijalarini tahlil qilish va bu natijalar 
asosida xulosa qilib berish. 
Har bir bosqichni alohida ko’rib chiqamiz. 
Tajriba masalasini qo’yish – bu qo’yilgan ishlarni umumlashtirish. Tajribani 
masalasini aniq qo’yish kerak. Chunki bu tadqiqot obyektni logik modelini 
ko’rishdir va bu masala avval qo’yilgan ish gipotezasining aniq tajriba maqsadini 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

14
uz ichiga oladi. 
Tajribani 
maqsadi 
- 
ilmiy-tadqiqot 
ishlarni 
umumlashtirish, 
optimallashtirish. Nazariy tadqiqot natijalarini tekshirish va isbotlash uchun tajriba 
ishlar olib boriladi. Texnika va texnologiyadagi olib boriladigan barcha tarjibalar 
shu guruhga kiradi. Optimizasiya – tajriba yo’li bilan tadqiqot parametrlarini eng 
qulay yechimini izlash. Tajribani optimizasiyalash masalasi oldindan nazariy 
isbotlashni natijalar amalini nazorat qilishni talab qilmaydi. Tajribani maqsadini 
umumiy frazalar bilan ifodalamasdan konkret ko’rsatish kerak.