13. maruza matni7

OBYeKT
.
Bunda obyektni tanlash ko’zda tutiladi. Yuqorida ko’rsatib 
o’tilgandek, tadqiqot obyektini tanlashda xech qanday prinsipial cheklashlar 
bo’lmasada, quyidagi ikki xolatni xisobga olgan xolda bunday cheklashlar paydo 
bo’lishi mumkin: 
a) 
Ma’lum bir obyektlarining 
o’
rganilishi zarurligi yoki muhimligi
. Bunda, 
galaktikalar chiqaradigan radio to’lqinlarni yoki traktorning ish unumdorligini 
oshirish usullarini o’rganish mumkin. Ikkinchi yo’nalish hozirda muhim amaliy 
ahamiyatga ega bo’lib, qishloq xo’jaligi va mashinasozlik soxalaridagi tadqiqot 
obyektini tanlashni taqozo qiladi. 
Birinchi turdagi obyektlarning tadqiqotini fundamental (nazariy), ikkinchi 
turdagilarni esa-amaliy tadqiqotlar deyiladi. Fundamental tadqiqotlar - insoniyat 
uchun strategik (istiqbolli) aspektda muxim bo’lib, ular ilm-fanning asosiy vazifasi 
- ko’p tarmoqli xo’jalikni unumdorligini oshirish va shu asosda xalq turmush 
darajasini ortirishni ta’minlovchi amaliy tadqiqotlarning negizidir. 
b) 
Va
q
tning chegaralanganligi
. Xar qanday tadqiqot, ayniqsa amaliy tadqiqot, 
ma’lum darajada va ma’lum bir chegaralangan muddatda tugallanishi kerak 
bo’ladi. Tadqiqotlarni o’tkazish muddati, obyekt tanlashga sezilarli cheklashlar 
qo’yadi. 
Shuni bilish muximki, ilmiy tadqiqot obyektini faqat "predmet" yoki qo’l bilan 
ushlash mumkin bo’lgan ashyo sifatida tushunish kerak emas. Ba’zida u 
xaqikatdan xam predmet bo’lishi mumkin, misol uchun elektrodvigatel, 
o’zgartirgich yoki plug korpusi lemexi. Ammo ilm-fan predmeti sifatida material 
bo’lmagan substansiya xam bo’lish mumkin: algoritm, usul, prinsip. Ilm - fanni 
o’zi xam tadqiqot predmeti sifatida bo’lishi mumkin. 
2. 
XIX asrning oxiri - XX asrning boshlarigacha O’rta Osiyoda ilmiy 
tekshirish muassasalarining soni juda kam edi. Taniqli agronom xodimlardan 
R.R.Shreder, M.M.Bushuyev, V.S.Maligin va boshqalarning zo’r berib harakat 
qilishlariga qaramay o’sha vaqtda mavjud siyosiy va iqgisodiy sharoitga ko’ra fan 
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishiga tubdan o’zgartirish kirita olmagan edi. 
Imperialistik urushlar natijasida sobiq Turkiston o’lkasi hududida bo’lgan tajriba 
stansiyalar va tajriba dalalarining ko’pchiliga o’z faoliyatini vaqtincha to’xtatgan 
yoki to’xtatmaganlari ham juda og’ir sharoitga tushib qolgan edi. 1917 yildan 
keyin qishloq ho’jaligi sohasidagi ilmiy tekshirish ishlarining hammasi qayta qurila 
boshlandi. Turkiston va Ozarbayjonda paxtachilikni tiklash tug’risida 1920 yilda 
chiqqan qaror yangi tajriba dalalarini va seleksiya stansiyalarini tiklashni o’z 
oldiga maqsad qilib qo’ydi. Shu qaror bilan O’rta Osiyoda paxtachilik bo’yicha 
fanni rivojlantirishga asos solindi. 
1921-1926 
yillarda Turkiston seleksiya 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

6
stansiyasi, Oqqovoq tajriba sug’orish stansiyasi, o’g’it stansiyasi, tuproqshunoslik 
instituti va boshqalar tashkil etildi.