13- mavzu: O’zbekiston milliy hisoblar tizimi – iqtisodiy statistikaning uslubiy negizi (4-soat)

Foyda (aralash daromad) — korporatsiyalarning birlam­chi daromadlari (moliyaviy va nomoliyaviy), shuningdek, mayda nokooperativ korxonalar daromadlari.

Mulkdan olingan daromadlar — iqtisodiyotning barcha sektorlarida olingan birlamchi daromadlar: foizlar, dividendlar, renta, bevosita xorij investitsiyalaridan olingan daromad­lar. Lekin yashaladigan va yashalmaydigan binolar uchun ijara haqqi mulkdan olingan daromad emas, balki xizmatlar uchun tolovlar sifatida qaraladi.

Ishlab chiqarish va import soliqlari — davlat boshqaruv organlarining birlamchi daromadlari. Aytish lozimki, daro­madlar va mulkdan olingan daromadlar birlamchi daromad­lar sifatida qaralmaydi va qayta taqsimlash tolovlari sifatida qaraladi.

Ish haqqi — o‘z mamlakati va xorij davlati YalMni yaratishda ishtirok etgani uchun mamlakat rezidentlariga to‘langan ish haqqi. Shunday qilib, hisoblamadagi ish haqqi, daromadlarni hosil bo‘lishi hisoblamasidagi ish haqqiga teng kelmaydi, chunki unda rezident va norezident- larga tolangan tolovlar, shu mamlakat YalMni yaratishda qatnashganlariga to'lanadi. Demak, bu ikkita ish haqqi faqat favqulotda arifmetik jihatdan teng bo‘lib qolishi mumkin, xolos.

Milliy daromad, shu mamlakat rezidentlari tomonidan olingan birlamchi daromadlar yig'indisini beradi. Milliy daromad ham yalpi asosda, ham sof asosda aniqlanishi mumkin (asosiy kapital iste’molini hisobga olgan va olmagan holda). Yalpi asosda hisoblangan yalpi milliy daromad deb, sof asosda hisoblangan esa sof milliy daromad deb ataladi.

Yuqorida qayd qilinganidek, YalM bilan YaMD ko'rsatkichlari orasidagi farq, shu mamlakat rezidentlarining xorijdan olgan daromadlari qoldig'idan tashkil topadi. Odatga ko‘ra, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda YaMD YalMdan ko‘p, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa uning aksi YaMD YalMdan kam. Bunga sabab, rivojlangan mamlakatlar, xorijga qo‘yilgan investitsiyalardan ko‘proq daro­mad oladilar.