13- mavzu: O’zbekiston milliy hisoblar tizimi – iqtisodiy statistikaning uslubiy negizi (4-soat)

Yalpi qo‘shiIgan qiymat (YaQQ) — iqtisodiy faoliyatning muhim ko‘rsatkichi bo'lib, u ishlab chiqarish hisoblamasining balanslashtiaivchi moddasi hisoblanadi va ishlab chiqarish bilan oraliq iste’mol orasidagi farq sifatida aniqlanadi. Agar ishlab chiqarish asosiy baholarda (mahsulotlarga subsidiyalar qo'shilib, soliqlar ayrilgan holda) baholangan bo‘lsa, YaQQ ham shu baholarda baholanadi, agar u ishlab chiqaruvchi ba- hosida baholangan bo‘lsa (mahsulotlarga soliqlar qo‘shilib, lekin qo‘shilgan qiymat soliqlari, subsidiyalarni hisobga ol- magan holda) YaQQ ham shu baholarda baholanadi. Keng ma’noda barcha sektor va tarmoqlar YaQQ yig‘indisi Yalpi ichki mahsulotga teng. Ammo amalda YalM va YaQQni ba- holashdagi o'ziga xos xususiyatlarni e’tiborga olib, ular orasi­dagi bog‘lanishni quyidagicha izohlash mumkin:

GDP=VA+N-S

bunda, GDP — yalpi ichki mahsulot;

VA — asosiy baholarda hisoblangan iqtisodiy barcha sektorlaming yalpi qo‘shilgan qiymati;

N — mahsulotlarga bo'lgan barcha soliqlar summasi;

S — mahsulotlarga bo‘lgan subsidiyalar.

Agar YaQQ ishlab chiqaruvchi bahosida baholangan bo'lsa, YaQQ va YalM orasidagi boganish quyidagicha bo‘ladi:

GDP=VA+VAT+V bunda,

VA — ishlab chiqaruvchilar bahosida hisoblangan iqtisodiyotning barcha sektorlari yalpi qo‘shilgan qiymati;

VAT — qo‘shilgan qiymat so!ig‘i;

V — import solig'i — import subsidiyasi.

Yalpi qo‘shilgan qiymat ko‘rsatkichiga asosiy kapital iste’moli xarajatlari ham qo'shilgani uchun uni yalpi ko'rsatkich deyiladi. Asli uni qo‘shilmaslik kerak edi, ammo uning hajmini MHT talabi darajsida yoki tiklashdagi qiymati bo‘yicha doim ham aniqlab bo'lmaydi.

Daromadlarni hosil boMishi hisoblamasi YaQQni qanday elementlarga ajralishini ko'rsatadi. YaQQning asosiy elementlari hisoblamasining chap qismida keltiriladi.