12-mavzu. O‘rta asrlarda jahon pedagogik fiklar taraqqiyoti. Reja

MO-SZI (MO DI) 
(Miloddan avvalgi 480 (taxminan) -400 yillar)
Qadimiy Xitoy faylasufi Motszi mayda mulkdor oilasida tug‘ildi. U g‘ildiraklar va 
qurollar uchun suloq yasovchi mohir usta bo‘lgan. Konfutsiy ta’limotini chuqur 
o‘rgangan. U Xitoy falsafasiga birinchi bo‘lib GU (sabab) va LEY (tur) darajalari 
tushunchasini olib kirdi hamda asoslab berdi. 
Mo-szi qarashlari uning shogirdlari tomonidan to‘plangan «Motszi» kitobida 
jamlangan. Mo-szining zamondoshlariga ta’siri shunchalar kuchli bo‘lganki, u 
xuddi Konfutsiy kabi shuhrat qozongan. 
* * * 
Insonlar o‘rtasidagi o‘zaro mehr-muhabbat o‘zgalar mulkiga, xonadoniga xuddi 
o‘ziniki kabi munosabatda bo‘lib, har bir kishini o‘zini tushungandek tushunishga 
o‘rgatadi. 
* * * 

---

Mo-Szi yana quyidagi fikrlarni olg‘a so‘radi: «Samo adolatni sevadi. 
Adolatsizlikdan esa nafratlanadi. U insonlar bir-birini sevib, bir-biriga doimo 
yordam berishini tilaydi». 
* * * 
Donishmandlarni davlat ishlariga ko‘proq jalb etib, martabalarini oshirmoq, 
ularning badavlat va e’tiborli bo‘lishlarini, amaldorlar ustidan nazorat o‘rnatish-
larini ta’minlamok. joizdir. 
* * * 
Mamlakatning butun boyligi jam etilganda ham qimmati jihatidan donishmandlar 
va davlat ishiga jalb etilgan zakovat sohiblariga tenglasholmaydi. 
* * * 
Kambag‘allik — mamlakatdagi tartibsizliklar ildizi 
Insonga baho berishda uning niyatlari majmuini va harakatlari natijasini ko‘rib 
chiqish kerak. 
* * * 
Dono hukmdor xalqqa foyda keltirmaydigan xarajatlardan voz kechadi. 
* * * 
Hukmdorlar haqiqatni tik aytadigan mulozimlarga ega bo‘lmog‘i zarur. 
SHAN YAN 
(Miloddan avvalgi 390-338 yillar) 
Xitoy faylasufi Shan Yan kambag‘allashgan aslzoda oiladan bo‘lib, haqiqiy ismi 
Gunsun Yan edi. Shan Yan Vey saltanati hukumdori Venxouning birinchi vaziri 
faylasuf Li Kuy (424-386 yillar)ning qo‘lida tahsil oldi. Keyinchalik u saroyda 
maslahatchi va islohotchi vazifalarida xizmat qildi. Shan Yan legistlar 
maktabining vakillaridan edi. Uning “Shan viloyati hukumdorining kitobi” nomli 
asari bizga ma’lum.
* * * 
“Agar bilimlar muntazam rag‘batlantiraversa, tinimiz kengaya boradi. Va natijada 
mamlakatni idora etish mushkullashadi. Chunki makr-xiyla kuchayib ketadi. 
Bilimlarga to‘siq qo‘yib, rag‘batlantirilmasa, odamlar samimiy va oddiyliklarcha 
qoladilar”, deb yozadi Shan Yan.
* * * 
Tekinxo‘rlikning olti ko‘rinishi quydagilardir: 
Keksayganda loqayd yashashga intilish; 
Donni o‘ylamay-netmay sarflash; 
Go‘zal libos va lazzatli taomlarga ruju qo‘yish; 
Serhasham buyumlarga muhabbat; 
O‘z vazifasiga sovuqqonlik bilan qarash; 
* * * 
Aslzodalik martabasi va maosh bilan rag‘batlantirish usuli mamlakatni yo 
yashnatadi, yo halokatga mahkum etadi. 

---

* * * 
Insonlardagi boylikka va aslzodalikka intilish havasi qabr ichidagina barham 
topadi. 
* * * 
Suv oqimi doimo pastga intilganidek, odamlar boylikka talpinadilar. Shu bois 
hukmdorning farmoyishi-dan o‘zlariga foyda tegishini ko‘zlagan odamlar uning 
har qanday buyrug‘ini so‘zsiz bajaradilar. 
* * * 
Insonparvar kishi boshqa odamlarga nisbatan insonparvar bo‘lishi mumkin, ammo 
bu o‘zgalarni insonparvar bo‘lishga majbur etolmaydi. Insonparvar kishi o‘zga 
odamlarni sevishi mumkin. Ammo u odamlarni bir-birlarini sevishga majbur 
qilolmaydi. Bundan ko‘rinib turibdiki, olamni boshqarish uchun faqat 
odamsevarlik va adolatning o‘zigina kifoya qilmaydi.